Çat İlçesi Erzurum’un güneydoğusunda yer alır. İl merkezine 54 km uzaklıktadır. Rakımı 1960 m. yüzölçümü 1386 km2 dir. Çat ilçesine bağlı 41 köy ve 43 mezra vardır. 2012 yılı nüfusu İlçe merkezinde 5081 olmak üzere toplam nüfus 21491 kişidir. 18. yüzyılda bu gün Çat İlçesine bağlı Yavi köyü civarında Osmanlı Sipahi birliklerinin toplanmasından dolayı kurulmuş bucak merkezi vardı ve bu bucak merkezi önce Kığı ilçesine bağlıydı. Ulaşım zorluğu ve diğer coğrafi nedenlerle 1914 yılında Tercan ilçesine bağlanmıştır. 1934 yılında Aşağı Çat köyü ilçe merkezi olmuş ise de, 1938 yılında tekrar bucak merkezi yapılarak Aşkale İlçesine bağlanmıştır. 1946 yılında bu defa bucak olarak Erzurum Merkez ilçesine bağlanmıştır. 1954 yılında yapılan son idari düzenlemeyle Oyuklu köyü ilçe merkezi yapılarak ÇAT İlçesi kurulmuş ve teşkilatlandırılmıştır.
ÇAT BELEDİYESİ 1954 yılında kurulmuş ve hizmete başlamıştır.
İlk Belediye Başkanı Burhanettin Saydın (1954 – 1977) 23 yıl görev yapmıştır. Sırayla, Hamit Yaşar (1977-1980) üç yıl, (1980 ihtilalinde ilçe kaymakamları), Mirza Kurt (1984-1994) iki dönem, Seyfettin Sarı (1994-2004) iki dönem, Şibli Saydın (2004 – devam) Belediye Başkanlığına seçilmişlerdir.
Çat İlçesi arazi yapısı olarak dağlıktır. Yüksek platoların geniş alanlara yayıldığı ve tarıma elverişli alanların az olması sebebiyle ilçede hayvancılık daha ağırlıktadır.
Bozyazı Köyü’ndeki “Muhlis”, Karaşeyh Köyü hudutları içinde “Karagöl” ve Tuzluca Mahallesi’ndeki “Çövendir” tuzlaları yeraltı zenginlikleridir.
Bibliyografi
1973 Erzurum İl Yıllığı
1987 yıllığı
ÇAT İLÇESİ CAMİLERİ
1 – YAVİ KÖYÜ CAMİİ
Çat İlçesinin batısında bulunan Yavi Köyü’nde, taş duvarlar üzerine kalın ahşah direkler ve ahşah hatıllarla oturan, düz damlı bir cami bulunmaktadır. Moloz taş duvarlar üzerinde düz toprak damla örtülü olan camiin içerisinde, mahfilde ahşap üzerine boya ile yazılmış tarih kitabesinde 1321/1903 tarihinde yapıldığı belirtilmektedir.
2 – BARDAKÇI KÖYÜ CAMİİ VE ÇEŞMESİ
Çat İlçesinin batısında, ilçeye 10 km uzaklıktaki Bardakçı Köyü’nde, moloz taş duvarlar üzerine ahşap hatıllı,düz damlı bir cami iken, yıkılarak yerine kârgir kubbeli yeni cami yaptırılmıştır. Mimari bakımdan fazla bir özelliği olmayan yeni caminin yanındaki çeşme üzerinde bulunan kitabeye göre eski cami ayni tarihte yapılmıştır. Çeşme mimari bakımdan dikkat çekici olup, üzerinde bulunan ve beş satırdan oluşan mermer kitabede şu ifadeler yazılıdır:
Lâ ehli değilem her dem söylerem illâ
Aynen fi hâ tüsemma selsebil binasıyla iştihar buldu
Hanedan-ı kâdiminde İbn Ali Ağa oldu
Şehameddin Efendi tevarihinde mazhar
İsm-i manende-i çeşme-i Kevser
Bu ifadelerden çeşmenin Ali Ağa oğlu Şehameddin Efendi tarafından 1320/1902 yılında yaptırıldığı anlaşılmaktadır. Çeşmenin tarih satırının iki yanında birer yılan (ejder) figürü, Türk sanatındaki tasvirine uygun şekilde ağzı açık ve ağzında dişleriyle birlikte şifanın (Kevser) sembolü olarak yer almaktadır.
3 – YARMAK KÖYÜ CAMİİ
İlçeye en yakın köylerden biridir. Burada 1289/1873 tarihinde yaptırılmış ahşap direkler üzerine ahşap kirişlemeli bir Camii bulunmaktadır. Ahşap hatıllı moloz taştan örülmüş duvarlara sahip cami onarım geçirmiştir.
Bibliyografi
Z.Başar, Camilerimiz Ankara-1977
H.Gündoğdu, Şehri Mübarek Erzurum, Belediye Yayınları-1989
H.Gündoğdu-A.A.Bayhan-M.Arslan, Sanat Tarihi Açısından Erzurum – 2010
ÇAT İLÇESİ TÜRBE VE ZİYARETLER
1 – ARDIÇ ZİYARETİ
Babaderesi köyü sınırları içerisinde köy sakinlerinin Öğle Tepesi dedikleri tepenin üstünde, yalı bir ardıç ağacı yanındadır. Moloz taşlarla yapılmış, baş ve ayak taraflarına büyük taşlar konulmuş bir mezardır. Yatırının bir rivayete göre köye adını veren ermişlerden bir baba, diğer bir rivayete göre şehit bir zat olduğu sanılmakta ve mezarı ziyaret edilmektedir.
2 – BÜYÜK GÖKÇÜ ZİYARETİ
Bu ziyaret Çat ilçesi Tuzluca Mahallesi sınırları içinde kendi adını taşıyan büyük Gökçü Tepesi üstündedir. Moloz taşlarla yapılmış bir mezardır. Yatırının bir şehit kişi olduğu kabul edilerek ziyaret edilmektedir.
3 – ÇİLLİOĞLU ZİYARETİ
Parmaksız köyü kuzeyindeki Çillioğlu tepesindedir. Moloz taşlardan yapılmış bir mezardan ibarettir.
4 – EMİR ZİYARETİ
Yavi Köyü’nün önünde adi taştan yapılmış bir mezardır. Mezarın yatırının kimliği hakkında bir bilgi yoktur. Emir unvanını taşıması bu zatın asrının büyüklerinden olduğunu göstermektedir. Mezarı çok eskiden beri ziyaret olunur.
5 – GÖKÇE ŞEYH ZİYARETİ
Gökçe Şeyh Köyü’nde, Sarıtaş tepesinin batı yamacında bulunan, moloz taşlarla yapılmış bir mezardır. Yatırının evliyadan bir kimse olduğu bilinerek ziyaret edilmektedir.
6 – HIRHAL ZİYARETİ
Işkınlı (Karir) Köyü’nün güneyinde kendi adını taşıyan Hırhal Tepesi’ndedir. Moloz taşlarla yapılmış bir mezardan ibarettir. Yatırının evliyadan biri olduğu rivayet edilmektedir.
7 – IŞIKLI ZİYARETİ
Bardakçı Köyü güney batısında kendi adını taşıyan yüksek bir dağın tepesindedir. Muhafaza duvarları içine alınmış moloz taşlarla yapılmış tek mezardan ibarettir.
8 – OYUKLU ZİYARETİ
Çat ilçesi merkezinde bir tepenin üzerindedir. Moloz taşlarla yapılmış, baş ve ayak tarafına büyük taşlar konulmuş dört metre uzunluğunda bir mezardır. Yatırının bir şehit kişi olduğu kabul edilerek ziyaret edilmektedir.
9 – KUMAŞLI ZİYARETİ
Aşağı Kumaşlı köyü doğusunda moloz taşlarla yapılmış bir mezardır. Yatırının şehit kişi olduğu sanılmaktadır.
10 – MOLLA RESUL TÜRBESİ
Şeyh Hasan köyü güney batısında bir tepenin üstünde, muhafaza duvarları içine alınmış baş taşı kavuklu güzel bir mezardır. Yatırı Molla Resul Nakşi tarikatı şeyhlerinden seyyid, alim ve
zahit bir zattır. 115 yaşlarında iken H.1370, M.1950 yılında vefat ettiği mezar kitabesinden okunmaktadır.
11 – SARI BABA ZİYARETİ
Parmaksız köyü batısında, kendi adını taşıyan tepenin yamacında, moloz taşlarla yapılmış mezarın kitabesi yoktur. Yatırı Sarıbaba’nın evliyadan bir zat olduğu rivayet olunur.
12 – ŞEHİTLER ZİYARETİ
Parmaksız köyü kuzeyine düşen Şehit Dağı’nın üstünde moloz taşlarla yapılmış kitabesiz bir mezardır. Yatırının şehit kişi olduğu rivayet olunur.
13 – ŞEYH EMİN EFENDİ ZİYARETİ
Çat ilçesi Parmaksız köyü Camii içinde, girişte sol tarafta, ağaç parmaklıkla ayrılmış bölümdedir. Düzgün kesme taştan yapılmış baş taşı kavuklu bir mezardır. Yatırı Şeyh Emin Efendi Nakşi tarıkatına mensup alim, abid bir zattır. 63 yaşında H. 1345, M.1926 yılında vefat etmiştir.
Bibliyografi
Bekir Topdağı,(Sunan Ekrem Bakırcı) Erzurum ve Çevresinde Medfun Manevi Mimarlar
Zeki Başar, İçtimai adetlerimiz- inançlarımız ve Erzurum İlindeki Ziyaret Yerleri