I.Dünya Savaşları sonucu Hınıs’a bağlanan Tekman 1946 yılında yeniden İlçe yapılmıştır. Tekman Belediye Başkanlığı da 1946 yılında kurulmuştur. Tekman İlçesi Erzurum’a 151 Km. mesafede olup, ilin güneyinde yer almaktadır. Yüzölçümü 2197 Km2 dir. Rakımı 1850 Mt.dir. İlçe arazisinde yayla ve meralar geniş yer kaplamakta, Kuzey ve Kuzey Batısında Palandöken Dağı, Doğu ve Güney Doğusunda ise Bingöl Dağları bulunmaktadır. Türkiye’nin en önemli akarsularından Aras Nehri İlçenin sınırları içerisinden doğmaktadır. İklim olarak Doğu Anadolu’ya özgü, karasal iklimin hakim olduğu Tekman da yazlar kısa ve serin, kışları ise 7 – 8 ay gibi oldukça soğuk ve uzun geçer. İlçenin 5 Mahalle, 66 köy ve bu köylere bağlı 53 mezrası bulunmaktadır.
Tekman’ın Tarihi
Erzurum ve yöresini Urartu İmparatorluğuna katan Kral Menues’in (M.Ö.810 – 785) Zivin Kalesi (Süngütaş) ve Horasan’ın Yazılıtaş köyünde bulunan çivi yazılı metinleri bölgenin tarihi coğrafyasını ve Urartu Krallığının kuzey yayılımını ayrıntılı olarak anlatmaktadır. M.Ö. 680 yılında İskitler önünden kaçan Kimmerler, bölgeye hakim Urartu Devletinin gücünü sarstı ve İskitlerin bitmez tükenmez saldırıları sonunda, Urartu Devleti bölgeden çıkarıldı. İskitler’in (Saka Türkleri) bir kabilesi olan Haşhtenic’ler büyük hükümdarları Afrasyab zamanında (M.Ö. 654-626) Hınıs ve Tekman çevresine yerleştiler ve diğer bölgelere yerleşen İskitler gibi kendi yerleşim alanlarına kabile isimlerini verdiler. M.Ö. 585 yılında yapılan Lidya-Med anlaşması neticesinde bölge Medlerin hakimiyeti altına girdi. M.Ö.60 – M.S.400 yılları arasında Büyük Roma İmparatorluğu, 651-949 döneminde İslâm ordularının hakimiyeti, 949-1071 yılları arasında da Bizans İmparatorluğu bölgeye hakim olmuştur.
26 Ağustos 1071’de Malazgirt Savaşı sonrası Bizans İmparatoru Romanos Diogenes tahtını kaybetti. Saltanat mücadelesi, Bizansı tam bir anarşiye soktu. SultanAlp Arslan Erzurum ve çevresini Emir Saltuk’a ikta olarak vermiştir. Emir Saltuk tarafından temelleri atılan Saltuklu Beyliği’nin sınırları bu günkü il sınırlarını biraz aşmaktaydı ve Tekman bu sınırlar içerisindeydi. Çaldıran dönüşü 19 Ekim 1514’de Erzurum’a gelen Yavuz Sultan Selim,bu bölgeyi Osmanlı sınırları içine almıştır.12 Cemaziyel Âhır 926/ 30 Mayıs 1520 Karaman-Rum Tahrir defterinden, Yuvuz Sultan Selim devrinde, bölgede Osmanlı doğu sınırının, Kiği bölgesinde Varto’nun hemen doğusundan başlayarak, Bingöl Dağı’na, oradan Tekman, Yünlü, Katranlı hattından geçtiği ve bu bölgenin Şevval 924/Ekim 1518 tarihinde Osmanlı idaresine geçtiği anlaşılmaktadır. Erzurum Sancağı’nın 1540 tarihli tahrir defterlerinde, Tekman Erzurum Sancağının bir nahiyesi olarak görülmektedir. 17 Mayıs 1550 tarihli kayıtta da Hınıs Sancağına bağlı Tekman Nahiyesi diye bahsedilmektedir.
C.evvel 961/3 Mayıs 1554 tarihli Osmanlı kayıtlarında Tekman (Kale-i Abdullah)’dan sancak olarak bahsedilmekte ve Sancak Beğinin Zeynel Bey olduğu belirtilmektedir. Devrin Nişancısı Celal-zâde de bu sancağı, Tekman ve Kale-i Abdullah Sancağı diye zikretmektedir.
TEKMAN HAMZAN ÇERMİHİ ( JEOTERMAL SAHASI)
Erzurum İli, Tekman İlçesi çeşitli sıcaklık ve debide termal ve madensuyu kaynakları bakımından şanslı bir konuma sahiptir. ilçenin, Gökoğlan, Yiğitler (Meman), Çimenözü ( Hamzan) köylerinde sıcaklığı 25-58ºC arasında değişen kaynaklar mevcuttur.
Hamzan Jeotermal sahasında 56oC sıcaklık ve 12 lt/sn debide jeotermal çıkışlar olup, Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde yer alır. İdari açıdan Erzurum’un Tekman ilçesi sınırları içindedir. Kaynaklar bu ilçenin batısında, eski ismi Kiğı Hamzan yeni adı Çimenözü olan yerleşim biriminin 500 metre kadar kuzeyindedir. Kaynaklar, Perisuyu ırmağının yukarı havza kesiminde, Elmalı Çayı’nın bir kolu olan Büyüksu Deresi’ndedir. Termal kaynakların Karlıova’ya uzaklığı 38 km., Bingöl’e 108 km, Tekman’a 65 km., Çat’a ise 60 km. kadardır.
Termal kaynakların bulunduğu yerin en önemli sorunlarından birisi ulaşımdır. Bu problem, proje halindeki Tekman-Karlıova karayolunun tamamlanması ile büyük ölçüde çözümlenmiş olacaktır. Termal sular, yaklaşık 1900 metre derinlikten gelmektedir. Su analiz değerlerine göre Hamzan termal suları kalsiyum, sodyum, klorür, magnezyum ve bikarbonat bakımından zengindir. Bu sulardan banyo yapmak suretiyle faydalanılmaktadır. Kaynaklar çevresinde herhangi bir tesis yoktur. Bazı kaynakların etrafı düzensiz bir şekilde taşlarla örülüdür.
Çimenözü sakinleri ve ziyaretçiler termal suların, romatizma, cilt ve kadın hastalıklarına iyi geldiğini söylemektedirler. Kaynaklara genelde Tekman, Çat ve Erzurum yerleşim birimlerinde yaşayan halk rağbet etmektedir. Sahada konaklama yapılabilecek tesis mevcut değildir. Bu nedenle, ziyaretler günübirliktir.
TEKMAN İLÇESİ ZİYARET YERLERİ
AKTAŞ ZİYARETİ
Tekman İncesu köyünde dere içinde moloz taşlarla çevrilmiş, tek bir mezardır. Kitabesi yoktur. Yatırının İslam ordularına mensup bir şehit olduğu rivayet edilmektedir. Bölge halkı ziyaret etmektedir.
ARAP DEDE ZİYARETİ
Tekman Kalaycı köyü sınırında, Zuğur suyu ile Mağara suyu arasındaki sırtın düzlüğünde büyük keveng taşlarla yapılmış, normal büyüklükte baş ve ayak taşları olan kitabesiz bir mezardan ibarettir. Mezar 1940 yıllarında Kalaycı ve Mescitli köylerinde iki kişinin rüya görmeleri üzerine yaptırdıkları çevirme duvarları ile muhafazaya alınmıştır. Yatırının kim olduğu bilinmemektedir. Dilek tutanların ziyaret ettiği söylenmektedir.
ÇİÇEKLİ ZİYARETİ
Tekman Aktuzla köyünün kuzeyinde bulunan Çiçeklitepe üstündeki, moloz taşlarla yapılmış kitabesi olmayan bir mezardır. Yatırının bir şehit kişi olduğu rivayet edilir.
GÖKBABA ZİYARETİ
Tekman Gökoğlan köyü sınırları içinde, köyün batı tarafında bulunan Ziyaret tepesinde , moloz taşlarla yapılmış 4 m. uzunluğunda bir mezardır. Kitabesi olmayan mezarın yatırının kim olduğu bilinmemektedir.
GÜLBABA ZİYARETİ
Tekman Zogni köyünün Germik komu güneyindeki Gül tepesi eteğinde , moloz taşlarla yapılmış kitabesi olmayan bir mezardır. Yatırının şehit olduğu söylenmektedir.
GÜRGÜR BABA ZİYARETİ
Tekman Gürgür köyünün doğusunda , köyden yaklaşık 4 km uzaktaki tepenin üzerinde bulunan, moloz taşlarla büyük mezarın Gürgür Babaya ait olduğu , bu zatın şehit bir komutan olduğu söylenmekte, halk tarafından ziyaret edilmektedir.
HURİ BABA ZİYARETİ
Tekman Ağcakoca köyü doğusunda bulunan Huribaba dağının tepesindedir. Burada bulunan moloz taşla çevrilmiş iki mezar vardır. Kitabeleri yoktur. Mezarlardan biri şehit bir kişi olan Huri Baba’ya, diğeri de bacısına aitmiş.
İNEKTEPE ZİYARETİ
Tekman Hacıömer köyünün Kıllı komu sınırları içindeki İnektepe üstünde, araları 50 m. kadar olan iki mezar vardır. Mezarlar moloz taşla yapılmış olup kitabeleri yoktur. Yatırlarının şehit kişiler olduğu rivayet edilir.
KARAPINAR ZİYARETİ
Tekman Karapınar köyü batısında bulunan değirmenin alt kısmında ve su kenarında birçok mezar vardır. Bu mezarlardan ikisi ziyaret olarak kabul edilmektedir. Moloz taşla yapılmış olan bu mezarların kime ait olduğu bilinmemektedir. Şehit kişiler olduğu rivayet edilmektedir.
KAMIŞLI ZİYARETİ
Tekman merkezinin batısına düşen Kamışlı cayırında, moloz taşlarla yapılmış bir mezar vardır. Yatırının bir şehit kişi olduğu kabul edilerek ziyaret edilir.
KARA ŞEHİT ZİYARETİ
Tekman Hacıömer Köyü sınırlarında bulunan Akdağ’ın tepesinde, moloz taşlarla yapılmış bir mezar vardır. Yatırının şehit bir zat olduğu rivayet edilmektedir.
KIRKLAR ZİYARETİ
Tekman Çevirme köyü sınırları içeresinde, Tekman- Hacıömer yolunun kenarında bulunan, moloz taşlarla yapılan duvarla muhafaza altına alınmış olan mezarlıktır. Bu mezarlıkta yatanların hepsinin şehit kimseler oldukları rivayet edilmektedir.
KURUÇ BABA ZİYARETİ
Tekman Kuruca köyünün doğusunda, Karataş köyüne daha yakın bir dağın tepesinde bulunan tek mezardan ibarettir.
ŞEFKANİ ZİYARETİ
Tekman Taşkesen köyünün batısında bulunan Gözeler tepesinde , moloz taşlarla yapılmış, kitabesi olmayan bir mezardır. Yatırının şehit bir kişi olduğu rivayet edilir.
ŞEYH SÜLEYMAN ZİYARETİ
Tekman Karatepe köyünün Keşi düzü bitimindeki Kümbet tepesinin üstündedir. 5,5×5,5 m. alanlı, 2,5 m. yükseklikteki duvarları kesme taşla yapılmış, üstü açık bir binadaki tek mezardır. Mezar yekpare taşlarla yapılmıştır. Baş-ayak taşları vardır, kitabesi yoktur. Yatırının kim olduğu hakkında bir bilgi bulunmamaktadır.
YONCALI ŞEHİTİ ZİYARETİ
Tekman Yoncalı köyü sınırları içinde, normalden büyük ölçüde moloz taşlarla yapılmış bir mezar vardır. Yatırının şehit bir kişi olduğu rivayet edilmektedir.
Bibliyografya
Zeki Başar, Erzurum İlindeki Ziyaret Yerlerimiz – 1972
H. H. Kadıoğlu , Kutlu Pasin’in Kutlu Yedi Ereni
H. B. Topdağı, Erzurum ve Çevresinde Medfun Manevi Mimarlarımız
Z.Başar, Erzurum ilindeki Şifalı Sular
E.Kürkçüoğlu, 1998 Erzurum Yıllığı,
D.Aydın, Erzurum Beylerbeyiliği ve Teşkilatı
A.Demir, İslamın Anadoluya Gelişi
O.Turan, Doğu Anadolu Türk Devletleri Tarihi
E.Konukçu, Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum
S. Eğilmez, Erzurum Kuruluşundan Osmanlı Fethine Kadar