ŞAPKA HADİSESİ

Şapka Hadisesinde İdam Edilenler

Erzurum’da 24 Kasım 1925 Şapka hadisesi günüdür. Cumhuriyet rejimi tarafından sözde “modern Türk ulusu yaratma” projesinin bir unsuru olarak “Şapka iksası (giyilmesi) hakkındaki kanun” Millet Meclisince kabul edilerek yürürlüğe sokulmuş ve  “şapka inkılâbı” başlatılmıştı. Şapkaya karşı yapılan tepkiler “irtica” hareketi olarak etiketlenmiş,  giymemekte ısrar edenler hapislik ve idamla cezalandırmıştır.

Erzurum Rus işgalinden kurtulmuştur ama şehirde Rus Konsolosluğu çalışmaktadır. Olayda halkın içinde rahatça çalışmalarını sürdüren Rus konsolosunun büyük payı olduğu söylenir. Rus ajanlarının tahrik ve istismarı açıktır. “Dininiz elden gidecek, namusunuz gidecek!” diye provakasyon başlatılmıştır. Yürüyüş yapan kalabalık Hükümet konağının önüne varmadan provakatörler kendini bilmez birkaç cahili kışkırtarak Hükümet Konağı’na taş attırmış ve pencere camlarını kırdırmışlar. Jandarma komutanı halktan dağılmasını istemiş, dağılmayanların üzerine ateş eden asker “ Salasorlu Tosun Bey”le kimliği tespit edilemeyen iki kişinin ölümüne sebep olmuştur.

Erzurum Valisi İzmirli Zühtü Bey hemen Ankara’ya, Erzurum’da halkın isyan ettiğini telgrafla bildirmiş bunun üzerine Hükümet Erzurum’da bir ay süreli sıkıyönetim ilan etmiştir. Ayrıca Türkiye Büyük Millet Meclisi 25 Kasım 1925’de toplanarak Sıkıyönetim Mahkemesi’nce verilecek idam kararlarının meclis onayına gerek kalmadan uygulanmasına yetki vermiştir.

Vali Zühtü, Mevki-i müstahkem Kumandanı Tatar Hasan Paşa, Sarıkamış Kumandanı Asım Paşa müştereken asılacak Erzurumluları tespit edip,   kendilerinin verdiği kararları Erzurum Sıkıyönetim Mahkemesi’nce yapılan yargılama sonucu verilmiş gibi göstererek, suçlu bulundu kararını verip idam etmişlerdir.

Erzurum’da şapka yüzünden asılanların kesin sayısı açıklanmamıştır. Araştırmacılar 20 kişi olduğunu belirtmektedirler. Şapka hadisesinde asılanların kayıtları bulunamadığından, isimleri tespit edilenlerin  bir kısmının künyeleri hakkında tatmin edici bir bilgi yoktur. Aşağıda isimleri belirtilenlerden Ali Galip Efendi, Hacı Osman Efendi, Kırbaşzade Fevzi Bey, Kullebi Akif Ağa ve Şalcı Şöhret Bacı hakkındaki bilgiler ayrı ayrı maddeler halinde yazılmıştır.

Şapka hadisesinden onüç sene sonra, 7 Kasım 1938 tarihinde, idam edilenlerin topluca atıldıkları Gez mezarlığından, Erzurum birinci dönem milletvekili Yeşilzade Hafız Salih Efendinin uğraşları sonucu, çıkarılarak sahiplerine teslim edilmiştir.

Ali Galip Efendi (Mütevekkilzade) Kadiri tarikatı şeyhi,

Hacı Osman Efendi (Gacırzade) Nakşi tarikatı şeyhi

Kırbaşzade Fevzi Bey (Erzurum Kongresi üyesi, vurularak öldürüldü).

Kullebi Akif Ağa  ( Erzurum eşrafından)

Şalcı Şöhret Bacı

Papilacı Mahmut

Tütüncü Karga Mehmet

Pırtın İmamı Abdülmecit (Sıkıyönetim Mahkeme Reisi ve âzâları verdikleri beyânatlarda ondan hep “gâvur imam yahut şeytan imam ” diye bahsetmişlerdir. Çok sayıda kadın alıp boşaması, Ermenilere hâfiyelik yapıp kürek cezâsı alması, bilahare afla mahpustan kurtulması, 1322 Erzurum ayaklanmasında isyancılar arasında bulunması, ona atfedilen bozuk sicil olarak telaffuz etmişlerdir.)

Hızarcı İsmail (Hoca Muhammed’in oğlu. İnşaatlar önüne kurduğu tezgâhta hızar biçerek geçinen, umumi harptaki kahramanlığı madalya ile ödüllendirilen birisi)

Fırıncı Halil Efendi (Gömlekçi Hatem Kasadar’ın babası)

Çulha Mahmut Nedim Efendi  (Ehram dokuyan esnaf)

Demirciler şeyhi Şevki

Eşlekci Kamil

Manav Hacı Arif

Bakkal Kâzım Ağanın oğlu İsmail

1 Yorum

  1. Hocam bu eser süper emeğinize sağlık matbusuna hangi kitapçıda ulaşabiliriz?
    şapka hadisesinde ,
    Salasorlu tosun beyle , kimliği belirlenemeyen iki kişiden biri dedemin babası Gençağalardan Ömer efendidir.
    Vurularak öldürülmüş cenazesi verilmemiş sonra belli bir yıl sonra verilip Leyli hocanın mezarının yanına defnedilmiştir.

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir