Tortum ilçesine bağlı bucak merkezi olan Uzundere (eski adıyla Azort) 1987 yılında 3392 sayılı Kanunla yapılan idari taksimatla ilçe olmuştur. Erzurum iline 84.km mesafededir. İlçenin yüzölçümü 840 km2 dir. Tortum Gölü Uzundere ilçe sınırları içerisinde kalmaktadır Dünyaca Ünlü Tortum Şelalesi’de bu ilçededir. İlçe Yusufeli-(Artvin),Tortum, Oltu ilçeleri ile komşudur. Uzundere İlçesinin genelinde rakım 1050 m. dir. Balıklı, Gölbaşı, Çağlayan, Altınçanak köylerinde rakım 1000 metrenin altındadır. Genelde ortalama sıcaklık 11 derecedir. Karadeniz bölgesi ile Doğu Anadolu Bölgesi geçiş hattında olup mikro klima özellikleri göstermektedir.
İlçe 3000 yıllık bir tarihi geçmişe sahip olup, Uzundere ilçesi tarih içerisinde İskitler (Sakalar), Doğo Roma, Sasaniler, Bagratlı Krallığı, gibi devletlerin hakimiyeti altında kalmıştır. Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı Devleti hakimiyetine girmiştir.
Diğer bölgelerimiz gibi Rus işgaline uğrayan ilçeyi, Erzurum istikametinden gelen Türk ordusu 16 Mart 1918 tarihinde Rus ve Ermeni çetelerinin elinden kurtarmıştır.
Uzundere Belediye Başkanlığı Erikli (Oset), Cömertler (Avşen), Çaybaşı (Cala) köyleri ile Uzundere (Azort) nahiyesinin birleşmesi ile 1.12.1955 tarihinde kurulmuştur.
Uzundere Belediye Başkanları;
- Halis Özsoy 1955 – 1959 dönemi
- Rüstem Çimen 1964 – 1973
- Necati Aydın 1973 – 1984
- Cevri Şen 1984 – 1989
- M.Şeref Özsoy 1989 – 1994
- Hayrullah Han 1994 – 1999
- Hikmet Çimen 1999 – 2004
- M.Halis Özsoy 2004 – 2014
UZUNDERE İLÇESİ TARİHİ KALINTILAR
ÖŞKVANK (ÇAMLIYAMAÇ) MANASTIRI ve KİLİSESİ
Uzundere İlçesi Gölbaşı Köyü’nün bulunduğu vadide, Gölbaşı Köyünden 7 km. daha yukarıda Çamlıyamaç köyündedir. Öşk’lü (Oschk) mimar Grigor tarafından Vaftizci Yahya’ya adanmış bu manastır bünyesinde; büyük bir kilise, kuzeyinde yemekhane, el yazmaları odası ve şapeller bulunmaktadır.
Aziz Yahya’ya adanmış bu kilisenin güney haç kolundaki giriş alınlığında bulunan kitabeye göre yapının inşaatına, Öşk’lü Grigor tarafından başlanmış ve III. Adernese’nin oğulları Bagrat ile David Kuropalat tarafından 961-966 yılları arasında tamamlanmıştır. Bizans İmparatorları II. Basileios ve VII. Constantin tarafından ise 1022-1028 yılları arasında büyük kubbe onartılmıştır. İç kısımda görülen freskolar, 1036 yılında Jojil Potrikios adlı bir şahıs tarafından yapılmıştır. Dıştan dışa 30 x 44 m boyutlarındaki kilise, bölgede sık rastlanan kubbeli bazilika planlıdır. Ortada dört sütun üzerine oturan kubbeli kısım, dört yandan tonozlarla Yunan Haçı planına uydurulmuştur. Kubbe üzerinde 12 pencere vardır. İç ve dıştaki taş süslemeciliği ile güzel bir görünüm sergilemektedir
ERGÜZEK (AĞACA) KALESİ
Uzundere ilçesi Dikyar Köyü sınırlarında, ilçe merkezine 3 km. mesafedeki Engüzek Kalesi, Tortum yolu üzerindeki çayın kıyısından burgu gibi yükselen garip görünüşlü sarp ve yüksek bir kayalık üzerindedir. Ortaçağda yaptırıldığı sanılan kalenin yapılış tarihi konusunda kesin bir bilgi mevcut değildir. İç kale surlarının bir kısmı halen ayaktadır. Tapınağı, çok yüksek burçları, gözetleme kulesi, fırını, hamamı ve Tortum çayına inen gizli su yolları ile kale, görülmeye değerdir.
UZUNDERE İLÇESİ ZİYARET YERLERİ
DEDE ZİYARETİ
Uzundere İlçesi Balıklı (Zihik) köyü yaylasında moloz taşlarla yapılmış kitabesiz bir mezardır. Yatırı Dede efendinin ermişlerden bir zat olduğu rivayet edilir.
GÜLLÜBAĞDAT BABA ZİYARETİ
Uzundere İlçesi Cevizli (Hartha) köyü güneyinde Güllübağdat Dağı’nın üzerinde moloz taşlarla yapılmış kitabesi olmayan bir mezardır. Yatırı Güllübağdat Baba’nın şehit bir kişi olduğu rivayet edilmektedir.
KUZUM EFENDİ ZİYARETİ
Uzundere ilçesi Altınçanak (İs) köyü içinde, bahçeler arasında moloz taşla yapılmış kitabesi olmayan bir mezardır. Yatırı Kuzum Efendi’nin ermişlerden keramet sahibi bir zat olduğu rivayet edilir.
MURAD EFENDİ ZİYARETİ
Uzundere İlçe merkezi doğusunda bulunan Murat Tepesi üstünde, moloz taşlarla yapılmış kitabesiz bir mezardır. Yatırı Murad Efendi’nin ermişlerden bir zat olduğu rivayet edilmektedir.
SA’Dİ VEKKAS ZİYARETİ
Uzundere ilçe merkezinde Ziyaret Tepesi üstün güzel şekilde yapılmış kitabesi olmayan bir mezardır. Yatırının kimliği bilinmemektedir. Evliyadan bir veli olduğu rivayet edilir.
UZUNDERE İLÇESİ TORTUM ŞELALESİ VE GÖLÜ
Tortum Şelalesi, Uzundere İlçesi hudutları içerisindedir. Tortum Çayı’nın üzerinde oluşan Tortum Gölü’nün sonunda bulunan bir şelaledir. Erzurum’a 120 km, Tortum’a 65 km, Uzundere İlçe merkezine 10 km.dir.
Tortum Gölü, 1700’lü yılların ortalarında bugünkü Balıklı Köyü batısında bulunan Kemerli Dağın heyelanı sonucu Tortum Çayı’nın önünü kapatmasıyla oluşmuş bir göldür. Tortum Şelalesi, Tortum Gölünün Tevvadisi ile gölün kuzey ucu arasındaki heyelan kütlesini aşarak dökülmesiyle oluşmaktadır. Tortum Gölü’nün döküldüğü akar yatağa yakın dirençli kireç taşi katmanları üzerinden geçmekte ve 22 metrelik genişlikten, 48 metre yükseklikten düşmektedir. Düşen sular, üstte gökkuşağı, altta koca bir dev kazanı meydana getirmektedir.
Tortum Şelalesi’ne 1952-1960 yılları arasında hidroelektrik santrali yapılmış ve Türkiye’nin elektrik ihtiyacına katkıda bulunmaya başlamıştır.
Şelalenin bulunduğu bölgede ziyaretçiler için piknik alanı ve hemen şelalenin altına inen merdivenlerin üstünde demir korkuluklu İzleme Balkonu bulunmaktadır. Merdivenleri takip ederek Şelalenin altına inilmekte ve diğer taraftaki merdivenleri takip ederek yukarıya çıkılabilmektedir. Şelale bahar aylarında izleyicilerini ıslatmakta ancak doğa ile iç içe bir ortam yaşatan şelale özellikle doğa tutkunları için hayranlık uyandıracak görüntüler barındırmaktadır.
Bibliyografya
H. Gündoğdu, Erzurum ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar Şehri Mübarek Erzurum
M. Kardeş, Uzundere
Uzundere Belediyesi Yıllığı
H.Gündoğdu- A.A.Bayhan- M.Arslan, Sanat Tarihi Açısından Erzurum
Haldun Özkan, Öşkvank Manastırı
Z. Başar, Erzurum İlindeki Ziyaret Yerlerimiz
H.B. Topdağı, Erzurum ve Çevresinde Medfun Manevi Mimarlarımız