Ali Paşa Camii Erzurum merkezde kendi adını verdiği mahallededir. Caminin yapım kitabesi bulunmamaktadır. Camii ilk yaptıran ALİ PAŞA H.977,M.1569 dan H.978/ M.1570 tarihleri arasında Erzurum’da valilik yapan Ali paşadır. Vakıflar Genel Müdürlüğü arşiv kayıtlarından tespit edildiğine göre 4 numaralı defterin 3-42 sahifelerinde Ali Paşanın vakfiyesi vardır. Vakfiyeye göre cami H.974/ M.1570 yılında ibadete açılmıştır.
Caminin kapısının üzerinde bulunan 40×70 cm. ebadında ki mermerde dört satır halindeki kitabede;
- Eyledi ta’mir-u termim işbu cay-i dil-keşi
Niyet-i halis ile bir sahib-i hulk-i hasen
- Eyle lütfundan Kerima gark-ı bahr-i mağfiret
Görmiye ruz-i ceza affin ile ruy-i mihan
- Bu ibadetgâh-i âli rütbenin bânisini
Yad eder lâbüd dua-i hayrile seyran iden
- Hâtif-i kudsi didi itmanına tarih için
Mâbed-i alâ zihi Pâkize asar-i Hasen
Sene 1105
Kitabeden öğrendiğimize göre, Ali Paşa’nın yaptırmış olduğu bu caminin harap olduğu için HASAN isminde bir hayır sever H.1105, M.1693 yılında esaslı bir şekilde tamir ettirmiştir.
Ali Paşa Camii, kare planlı, dört ahşap direkli, düz tavanlı ve dam örtülü olup günümüzde çatı ile kapatılmıştır.
Caminin mihrabı taştan yapılmıştır. Sade bir görünümü olan mihrap beş köşeli bir nişten oluşmaktadır. Mihrabın dış bordürlerinde tezyinat yoktur. Cami kapısı basık kemerlidir. Altı ahşap sütuna oturan son cemaat yeri sonradan eğimli bir çatı ile kapatılmıştır.
Caminin kuzeybatı köşesinde beden duvarları üzerinde yükselen kare taş kaideli minarenin gövdesi tuğla ile yapılmıştır. Şerefesi kesme taştan yapılmıştır ve altı dört sıra silme ile hareketlendirilmiştir.
Ali Paşa Camii, avlusunda bulunan tuvalet ve abdestliklerle ayrı bir özelliğe sahiptir. Taş sütunlu beşikörtüsü şeklinde revak kemerli çeşmelerin iki köşesine iki ayrı kitabe konulmuştur. Bu kitabenin birincisinde “ Sahib-ül hayrat asakir-i şâhânede Topçu Birinci Tabur Kol Ağası Ömer Ağa bilad-i rum ili Sene 1282” yer alırken, ikincisinde “Sahib-ül hayrat vel-hasenat el-merhum el-mağfur el-hac Ali Efendi 1282” yazılıdır. Çeşmelerin birisini Kol ağası Ömer Ağa, diğerini Hacı Ali Efendi H.1282/ M.1865 senesinde yaptırmış veyahut tamir ettirmişlerdir.
Cami avlusunun dış duvarına ayrıca yerleştirilmiş dört gözlü çeşmenin bir gözü batıya, diğer üç gözü kuzeye bakmaktadır.
Mabedin avlusundaki mezarlıkta H.1281/M.1864 yılında ölen ulemadan Hafız Mehmet Sabit Efendi, H.1286/M.1869 tarihinde ölen Mehmet Şükrü efendi, H.1287/M.1870 senesinde ölen vaiz Hacı Ahmet Efendinin mezarları vardır.
Bibliyografya
İ.Hakkı Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi
H.Yurttaş,H.Özkan, Z.Köşklü vd. Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum-2008
H. Gündoğdu, Erzurum ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar