Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, 1881 (Rumi 1296) yılında Selanik’te doğdu. İlköğrenimine Selanik’te Şemsi Efendi İlkokulunda başladı. Orta öğrenimini Selanik Askeri Rüştiyesi ve Manastır Askeri İdadisinde tamamladı. Harbiye Mektebinden 10 Şubat 1902’de piyade teğmeni rütbesi ile mezun oldu. Daha sonra Erkan-ı Harbiye (kurmay) sınıfına ayrıldı ve 11 Ocak 1905’te kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. Ocak 1905 – 30 Nisan 1919 tarihleri arasında birçok savaşa komutan olarak iştirak etti.
Mustafa Kemal Paşa Devleti yönetenlerin ülkeyi kurtaracak durumda olmadıklarını gördü ve birtakım girişimlerden sonra 30 Nisan 1919’da askeri ve sivil yetkililerle 9. Ordu Kıtaatı ( 15 Haziran 1919’dan sonra adı 3. Ordu oldu) Müfettişliğine tayin oldu. 19 Mayıs 1919’da Samsun’a çıktı.
25 Mayıs 1919’da Havza’ya geldi. 21-22 Haziran 1919’da bir ihtilal beyannamesi olan Amasya Genelgesi’ni yayınladı. Sivas’ta milli bir kongrenin toplanması kararlaştırıldı. 26 Haziran’da Amasya’dan ayrılarak Tokat-Sivas-Erzincan yolu ile 3 Temmuz 1919’da Erzurum’a geldi.
Erzurum’da büyük bir coşku ile karşılandı. 8 Temmuz 1919’da Osmanlı Hükümetinin görevine son vereceğini anlayınca, ayni günün gecesi padişaha istifa ettiğini telgrafla bildirdi.
Mustafa Kemal Paşa, 10 Temmuz 1919’a Vilâyât-ı Şarkiyye-i Müdafaa-i Hukuk-ı Milliye Cemiyeti Erzurum Şubesi tarafından yapılan çağrıyı kabul ederek bu cemiyetin Başkanlığını üstlendi. 23 Temmuz 1919’da toplanan ERZURUM KONGRESİNE Erzurum Merkez Delegesi olarak katıldı ve kongre başkanlığına getirildi. 7 Ağustos 1919’da çalışmalarını tamamlayan Erzurum Kongresinde yeni kurulan “Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti” tüzüğü de kabul edilmiş ve bu cemiyetin temsil heyetine seçilen Mustafa Kemal Paşa ayni zamanda Temsil Heyeti Başkanı olmuştur. Mustafa Kemal Paşa, Şarki Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı olarak, Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılışına kadar, adeta bir Hükümet Başkanı gibi çalışmalarını sürdürmüştür.
Mustafa Kemal Paşanın Erzurum’a hemşehri olma konusunu Cevat Dursunoğlu şu şekilde nakletmektedir. “25 Ağustos 1919 günü Kazım (Yurdalan), Necati (Güneri) ile birlikte akşam Paşayı ziyarete gitmiştik. Sohbette söz hep bundan sonra yapılacak işler üzerinde dolaştı ve Meclis-i Mebusan’ın bir an evvel toplanarak irade-i milliyenin tecellisine geldi. Paşa kendisinin Erzurum’dan mebus seçilmek istediğini, ilk ihtilal adımını attığı bu tarihi şehri temsil etmek şerefini her yere tercih edeceğini anlattı. Bu arada Selanik’i hatırlayarak insanın doğduğu ve büyüdüğü yerin yabancıların eline geçmesindeki acıyı gözleri yaşararak tekrarladı. Kazım (Yurdalan), Erzurum’un geçmişte yetiştirdiği kahramanlar arasına bir kahraman daha girmesi şerefini bize vermesini ve bunun için de nüfusunu Erzurum’a nakle muvafakat buyurmasını rica etti. Paşa çok mütehassıs oldu. Böyle bir teklifi kabul etmeyi bir şeref bildiğini söyledi.”(Dursunoğlu, s.139-140)
Bunun üzerine yapılan yazışmalar sonucu Paşanın nüfus kâğıdı Yaver Cevat Abbas Güler’le ilgili makama gönderilmiş, gerekli işlemler yapıldıktan sonra Erzurum Nüfusuna kaydedilmiş ve Mustafa Kemal Paşa Erzurum’a hemşehri olmuştur.
Erzurum hemşehrisi olan Mustafa Kemal Paşa, 7 Kasım 1919’da Osmanlı Mebusan Meclisi için yapılan seçimlerde, Erzurum’dan altı aday içinde liste başı olarak en çok oyu alıp milletvekili seçildi.
29 Ekim 1923’de Cumhuriyet ilan edildiğinde, Mustafa Kemal Paşa ilk Cumhurbaşkanı oldu. 24 Kasım 1934 de Atatürk soyadını aldı. 10 Kasım 1938 günü Dolmabahçe Sarayında vefat etti.
Bibliyografya
Atatürk, Nutuk c.I
F.Kırızıoğlu, Bütünüyle Erzurum Kongresi
S.N.Güneri, Hatıra Defteri (y.Hazırlayan Ali Birinci)
C.Dursunoğlu, Milli Mücadelede Erzurum
E.Konukcu, Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum
M.Taşyürek, Erzurum Kongresi ve I. T.B.M.M. Erzurum Milletvekilleri
Y.Çil, Erzurum Kongresi’ne Katılan Delegeler
C.Küçük, T.D.V. İslam ans.
E.Kürkçüoğlu, Ervak Anma Toplantıları II – 2004
B.S.Baykal, Erzurum Kongresi İle İlgili Belgeler