Ayazpaşa Mahallesi Ayazpaşa Caddesi üzerindedir. Caminin kitabesi yoktur. Erzurum’da H.966/M 1558- H.968/M.1560 yılları arasında valilik yapmış olan Ayaz Paşa, cami, hamam ve çeşmeden oluşan bir külliye yaptırmıştır. Ayazpaşa camii Erzurum’daki Osmanlı eserlerinin en eskilerindendir.
Ayaz Paşa Camiinin ahşap sütunlar üzerine oturan son cemaat yeri düz tavanla örtülmüş ve burası sonraki dönemlerde kapalı hale getirilmiştir. Kesme taşla yapılan giriş, sivri kemerlidir. Caminin ahşap kapı kanatları ve kilit düzeneği bozulmadan günümüze ulaşmıştır. Dört ahşap destekli, düz tavanlı, dıştan toprak dam örtülü olan camiin köşelerinde kesme taş, duvarlarda moloz taş kullanılmıştır. Caminin üstü çatı yapılmış ve sac ile korumaya alınmıştır.
Caminin taş mihrabı iki silme ile çerçevelenmiş, yanlarda ince sütuncelerle sınırlanmıştır. Cami girişine göre sol tarafta bulunan minare taş malzeme ile inşa edilmiş kare kaideli ve tuğladan yapılmış silindirik gövdelidir. Mukarnaslı şerefe altı ve kanber taşı ile yapılmış şerefe korkulukları dikkati çekmektedir. Caminin güneyinde ve batısında hazire bulunmaktadır. Caminin külliyesine ait hamam, çeşme ve medrese odaları yıkılarak ortadan kaldırılmıştır.
Caminin avlusunda H.1214 M.1799 yılında Şeyh Zâde Ömer Efendinin yaptırmış olduğu medrese de yıkılmıştır. Caminin çeşmelerini 1780 yılında Erzurum Valisi İbrahim Hıfzı Paşa yenilemiş, bu çeşmelerde sonradan yıkılmış, günümüzde caminin ön cephesinde bulunan yuvarlak kemerli çeşme Belediye tarafından yaptırılmıştır.
Bibliyografya
İ.H.Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri İle Erzurum Tarihi
H. Gündoğdu, Erzurum ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar (Şehri Mübarek Erzurum)
H.Yurttaş, H.Özkan, Z.Köşklü, Ş.Tali, D.Okuyucu, G.Geyik, M.Kındığı, Yolların – Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum