Osmanlı Devleti, Erzurum’da, Rus istilâlarına engel olmak için, 1867-1874 yılları arasında Fosfor Mustafa Paşanın idare ettiği istihkâm faaliyetlerini başlattı. Şehrin çevresi toprak tabya veya istihkâmlarla çevrildi. Savunma amacı ile yapılan bu toprak setlerden geçişi sağlamak için dört kapı inşa edildi.
HARPUT KAPI
Bu kapının kalıntıları Erzurum Valilik binası sahası içindedir. Yol çalışmaları sırasında büyük ölçüde ortadan kaldırılmıştır.
İSTANBUL KAPI
Şehrin batısında Gez Mahallesi çıkışında yer almaktadır. 1867-1877 yılları arasında Fosfor Mustafa Paşa idaresinde yaptırılmıştır. Kapı T şeklinde bir plan kuruluşuna sahiptir. Doğu – batı doğrultusunda uzun tutulan geçidin her iki yanında odalara yer verilmiştir. Giriş ve yan odalar tonozla örtülmüştür. Doğu kısmında yer alan odaya hem dışardan hem de içerden giriş sağlanmaktadır. Doğu cephede ortada büyük, yanlarda daha küçük olmak üzere üç giriş bulunmaktadır. Girişler yuvarlak kemerlidir. Üst örtüde tuğla, diğer bölümlerde kesme taş malzeme kullanılmıştır.
KARS KAPI
Şehrin doğusunda Mahallebaşı semtinde bulunmaktadır.1867-1877 yılları arasında Fosfor Mustafa Paşa idaresinde yaptırılmıştır. Diğer kapılarla plan olarak aynı özelliklere sahip olup büyük boyutlarda inşa edilen kapıda yan yana düzenlenmiş iki geçide yer verilmiştir. Kesme taş malzeme ile yapılan kapıda, tonoz örtülerde tuğla malzeme kullanılmıştır.
KAVAK KAPI (Ardahan Kapı)
Şehrin Kuzey girişinde, 50.yıl caddesi üzerindedir. 1867-1877 yılları arasında Fosfor Mustafa Paşa idaresinde yaptırılmıştır. Kapı T şeklinde bir plana sahiptir. Güney-Kuzey doğrultusunda şehre girişin sağlandığı 26 m. uzunluğunda geçit kısmı yer almaktadır. Bu geçidin doğu ve batı uzantılarında girişi korumakla görevli birliklerin kalabileceği mekanlar bulunmaktadır. Bu kapının kuzey cephesi güney cepheden daha alçaktır. Geçidin yuvarlak kemerli girişlerinin üzeri üçgen alınlıklarla nihayetlenir. Kapı düzgün kesme taştan inşa edilmiştir.
Bibliyografya
İ.H. Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi – 1960
H. Yurttaş, H.Özkan, Z.Köşklü, Ş.Tali, D.Okuyucu, G.Geyik, M.Kındığılı, Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum 2008
H.Gündoğdu – A.A.Bayhan – M.Arslan, Sanat Tarihi Açısından Erzurum – 2010