Erzurum evleri tamamen iklime bağlı geleneksel yapı tiplerinden oluşmaktadır. Erzurum’da iki katlı, kalın duvarlı, ahşap kirişlemeli , alt katta kapalı veya az açıklıklı ahır-merek, mutfak (tandır başı), iç avlu gibi unsurların zenginleştirilmiş bir düzenleme ortaya koyar. Bunun üzerinde açıklığı fazla baş oda, buna bağlı olarak da diğer odalar sıralanır. Odaların üzerindeki ahşap tavan kısmı , tavan göbeği denilen yuvarlak şekillerle süslemelidir. Oda duvarlarında yüklükler, raflar, kandillikler, meyvelikler, şömine tarzı ocaklar bulunmaktadır.
Tandır (başı) evi denilen bölüm, köşeleri giderek daralan ve kubbe oluşturacak şekilde örtülmesi ile elde edilen mutfaklar, ev hayatının odak noktasıdır. Bu mekanda bir köşeye derince yerleştirilmiş tuğla bacalı ocaklar, içerinin ısıtılmasında başlıca rolü üstlendiğinden, gündüzleri yeme, içme, oturma, dinlenme merkezini oluşturur. Duvarlardaki kap kaçak koyulan raflar, su kurunu, içlerine yiyecek konulan küpler, tandır evlerinin diğer unsurlarıdır.
Geleneksel Erzurum evlerinin daha çok iç kalenin çevresindeki mahallelerde inşa edildiği ve çoğunun yaşının 100-150 yıl dolaylarında bulunduğu, bunların çoğunlukla 1859 depreminden sonra yapılmış oldukları anlaşılmaktadır. Bu gün tescilli Erzurum evlerinin sayısı 50 civarında bulunmaktadır. Ancak bunların büyük bir kısmı yıkılmak üzeredir. Bu evlerden halen kullanılan bir kaçı şunlardır: