(Hacı Derviş Camii)
Erzurum Gölbaşı semti Abdurrahman Ağa Mah. Gümrük Caddesi adresindeki Gümrük Camisinin vakfiyelere göre ismi “HACI DERVİŞ CAMİİ” dir.
Cami kapısı üzerinde bulunan 52×82 cm boyutlarındaki tâlik hatlı kitabede yapının 1130 H./1718 M. yılında Hacı Bektaşzâde Hacı Derviş İbrahim tarafından yaptırıldığı kayıtlıdır.
Farsça yazılmış olan kitabenin metni şöyledir;
Zehi beyt-i ibadât-i İlâhi cami-i vâlâ.
Hoşa hayr-i Celil-üş’şan-i nev-tarh-ı felek – fersa
Cenâb-ı Hac Derviş Hacı Bektaşzade kim el-hak.
Bu ziba cami’a makdurini sarf eyledi hakka
Riyaz-ı Cennet etdi Arz-ı Rumi yümn-i asarı.
Odur âlemde hâlen amir-i ma’mur-ı ukba
Aceb âli hoceste tarh-ı pür feyz-i mukaddes kim.
Bu güne ….. Vasıfa bir tarîh-i müstesna
1130
Kitabenin anlamı;
“Büyük cami, ilahi ibadet evi ne güzel yapılmış. Feleğin aşındırdığı, yeni düzenlenmiş, şanı yüce hayır eseri ne hoştur. Hacı Derviş Hacı Bektaşzâde hazretleri hakikaten bu güzel camiye elinden gelen gayreti sarf etti. Eserlerinin bereketi Erzurum’u cennet bahçesi yaptı. Şu an dünyada ahiretini şenlendiren odur. Şaşılacak yücelikte bereketli çok mukaddes feyzli bir düzenlemedir. Bu defa ….. bir tarihi müstesna.”
Hacı Derviş İbrahim bu camii yaptırırken babası Hacı Bektaş’ın sağ olduğu ve ilk zamanlarda caminin adının (Hacı Derviş Camii) olduğu camiye vakfedilen şamdanın üzerindeki vakfiyesinden anlaşılmaktadır.
Külliye olarak inşa edilen yapı topluluğu; cami, han ve hamamdan oluşmaktadır. Han ve hamamı ayrı maddelerde açıkladık.
Camii kare alan üzerine kurulmuş tek kubbeli bir yapıdır. Sekizgen kasnak üzerine oturan 12,50 m. çapındaki kubbeye geçişler tromplarla sağlanmıştır. Kubbe kasnağında doğu, batı ve güney yönlere birer yuvarlak pencere açılmıştır. . Caminin doğu ve batı duvarlarında dörderden sekiz pencere, kuzeyde iki, güneyde üç pencere bulunur. Üst sıradaki pencereler sivri kemerli, alt sıradaki pencereler dikdörtgendir.
Caminin son cemaat yerini dört taş sütunun taşıdığı sivri kemerler üzerinde üç kubbe örter.
Caminin giriş kapısı biri dış bükey, diğeri iç bükey olan iki sade silme içerisine alınmıştır.
Kesme taş malzemeden inşa edilen caminin mihrabı beş yüzeyli olup mukarnas kavsaralıdır. Caminin minaresi kuzey batı köşede yer almaktadır. Minarenin kare kaidesi kesme taş malzemeden olup beden duvarlarının yüksekliğini geçecek tarzda yapılmıştır. Minarenin silindirik gövdesi tuğladır. Şerefe altlığı kesme taştan dört kaval silme ile bezelidir. Korkulukları taştan, petek kısmı ise tuğladan örülmüştür.
Caminin beden duvarlarında, kubbe kasnağında düzgün ve kaliteli kesme taş malzeme, kubbe ve minarede tuğla kullanılmıştır.
Camide bulunan yedi adet vakıf şamdan Ankara Vakıflar Genel Müdürlüğü’ne gönderilmiştir. Bu şamdanlardan biri Hacı Derviş tarafından, diğeri babası Hacı Bektaş tarafından vakfedilmiştir.
Bibliyografya
H.Yurttaş, Ağaların Hayratı
İ.H.Konyalı, Abideleri ve Kitabeleri ile Erzurum Tarihi
H.Yurttaş,H.Özkan,Z.Köşklü vd. Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum
H.Gündoğdu, Şehri Mübarek Erzurum