Erzurum Dervişağa Mah. Gülahmet Caddesi üzerindedir. Kümbetin güneye açılan penceresinin üstüne yerleştirilen 53×36 santim ebadındaki taşta üç satır halinde bir kitabe vardır.
Arapça yazılan kitabe şöyle okunmuştur:
“Ammere bi imareti hazihil kubbetü el emir el kebir Sadreddin Türkbeğ (b)in Veciheddin Tuğbey fi sene semane sebamie
Kitabenin anlamı: “ Bu kubbenin (Türbenin) yapılmasını 708 senesinde büyük emir TUĞBEY VECİH-İD-DİN’ in oğlu SADR-ED-DİN TÜRKBEY emretti.”
Bu kümbet İLHANLI eseridir. ULCAYTO HUDABENDE MEHMED’in bir çeşit bina inşası seferberliği ilân ettiği yıllarda, H.708 / M.1308 yılında yapılmıştır. Ancak Sadreddin Türkbey ve babası Vecihiddin Tuğbey’in kim olduğu hakkında kesin bir bilgi bulunmamaktadır. H.663/M.1264 yılında HORASANDA Vali olan Hoca Vecih-id-din isminde biz zat vardı. Bu Abaka hanın veziridir. H.681/M.1282 yılında Ahmet Teküdar zamanında sağ idi. Erzurum’da bir savaşta ölmüş olması ve buraya gömülmüş bulunması çok muhtemeldir. Oğlu Sadreddin Türkbey’de babasının türbesini yaptırmıştır.(İ.H.Konyalı s.411)
Karanlık Kümbet, Anadolu’da Selçuklu ve İlhanlı döneminde yapılan mezar anıtlarıyla aynı özelliklere sahiptir. Kitabede geçen adın okunuşundaki ihtilafa rağmen üzerinde tarih bulunması benzer kümbetlerin tarihlendirilmesi açısından önemlidir. Zeminden hayli yüksek olan gövdeye çıkılacak merdiveni yoktur. Kümbetin cenazeliğinde (altkat) bulunan iki mezar halk tarafından ziyaret edilmektedir.
Muntazam kesme taşla inşa edilen kümbet iki katlıdır. Kare tabanlı cenazelik bölümü 4.80×4.80 m. boyutlarındadır ve köşeleri pahlanarak onikigen gövdeye geçilmiştir. İçten daire, dıştan on ikiyüzlü gövdeden oluşan yapının üzeri içten kubbe, dıştan konik bir külahla örtülmüştür. Külah kısmı muntazam kesme taşlarla kaplanmıştır. Doğu yönünden merdivenlerle inilen çapraz tonozlu mumyalıkda iki mezar yer almaktadır. Bu mezarların sandukası ve kitabeleri yoktur. Üç yönden açılan menfezlerle hava akımı sağlanmıştır. Gövde kemerlerden itibaren saçağa kadar silindirik olarak devam eder. Gövdenin her köşesine çifte kaval silme yerleştirilmiştir. Kümbetin güney penceresi köşeleri sütunceli ve mukarnas kavsaralıdır. Beş sıradan oluşan mukarnaslar gelişmiş bir özellik göstermektedir. Penecerenin üzerinde üç satırlık kitabesi ile ayrıca daire içine alınmış ikinci bir yazıt daha bulunmaktadır. Doğu ve batıya açılan pencerelerde aynı düzenlemeye sahiptir. Saçak altını kırmızı taştan bir bilezik ve yüzleri beyzi kemerli kabartma geometrik motifli süsleme kuşağı dolanmaktadır. Kuzey yöndeki giriş kapısı üzeri de mukarnas kavsaralıdır. Kapının üstünde kûfi hatla yazılan (Allah) ve (Muhammed) yazıları kısmen kırılmıştır.