Kırkçeşme Hamamı SoğukluğuErzurum Ayazpaşa Mahallesinde kalenin kuzeyindedir. Hamamın hangi tarihte yapıldığını belirtir bir kitabe yoktur. Mimari özelliği incelendiğinde XVI. Yüzyıla tarihlendirilmektedir. Taşhanı (Kervansaray) yaptıran Rüstem Paşa’nın hayır eserlerinden olan bu hamamın Mimar Sinan tarzına çok benzemesinden dolayı onun mektebinden yetişme ustalar tarafından inşa edildiği sanılmaktadır. Kalenin yamacında yer alması ve bu kısmın önemli pınarların kaynağı olması bakımından hamamın, Erzurum’un en eski hamamlarından biri olduğu tahmin edilmektedir.
Kırkçeşme hamamı birçok tamirat görerek değişikliğe uğramıştır. XIX. yüzyıl sonlarında yenilenen soğukluk (soyunmalık) kubbesi, orijinalde kargir iken ahşap yapılmıştır. Hamamın soyunma yerinin ortasında bulunan siyahımsı koyu renk (bazalt) taştan dilimli bir şekilde yapılmış havuz ve şadırvanı güzel çok güzeldir. Soyunmalık iki katlı olarak düzenlenmiştir.
Hamamın ılıklık kısmı kare planlı üzeri kubbe ile örtülüdür. Ilıklık bölümünün orta kısmında bir şadırvan daha bulunmaktadır.
Hamamın orijinal hüviyetini koruyan tek yeri sıcaklıktır. Sıcaklık ortada göbek taşının etrafında hamamın köşelerinde bulunan dört yıkanma (halvet) hücresi ve önleri açık üç yıkanma (eyvan) yeri vardır. Halvet hücreleri kare planlı olup üzerleri kubbe ile örtülüdür. Eyvanlar sivri kemerlidir. Göbek taşının üzerindeki ana kubbeden hamama sekiz şualı yıldızlar şeklindeki pencereden giren ışık içeriyi çok aydınlatır. Külhan, sıcaklık bölümüne güneyden bitişiktir. Dış görünüşü ile dikkat çekmeyen yapının özelliği korunmuş olan sıcaklık kısmı ilgi çekicidir.
Hamamın beden duvarları çok kalın tutulmuş ve malzeme olarak moloz ve kesme taş kullanılmıştır.
