(1865 – 29 Haziran 1925)
Şeyh Muhammed Said, 1865 yılında Hınıs Kolhisar Köyünde doğmuştur. Babası Palu’lu Şeyh Ali Sebdi’nin oğlu Şeyh Mahmut Fevzi Efendi, annesi Merve Hanımdır. Şeyh Mahmut Fevzi Hınıs ilçesine bağlı, Kolhisar Köyüne yerleşip imamlığa başladı. Kolhisar’da evlendi ve burada yedi erkek evlat büyüttü. Muş ve Malazgirt’de medrese eğitim gören ve yedi kardeş arasında öne çıkan Şeyh Said, dede ve babası gibi Nakşibendi Tarikatı Şeyhidir.
Şeyh Sait’in eşi Fatma hanımdan dördü kız, altısı erkek on çocuğu olmuştur. Aile soyadı Kununu ile “Fırat” soyadını almıştır. Torunları Mehmet Fuat Fırat, Abdulmelik Fırat ve Abdulillah Fırat Erzurum milletvekili seçilmişlerdir.
Cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanan politikalar ve özellikle Mart 1924’te Hilafetin kaldırılmasıdin adamlarını huzursuz etmiştir. Doğu illerindeki aşiretleri dolaşan Şeyh Said, çıkarılan yasalar ile İslamiyet’in, nikâh, ırz ve namusun, Kuran’ın ortadan kalkacağından, ağaların ve hocaların idam edileceğinden veya sürüleceğinden bahseden propagandalar yaptı. Diyarbakır, Çapakçur, Ergani ve Genç illerinde bir ay kadar dolaştıktan sonra 13 Şubat 1925 tarihinde Diyarbakır’da Piran köyünde oturan kardeşinin evine misafir oldu. Ayni gün bölgede arama yapan bir jandarma müfrezesiyle on kadar kaçak mahkum arasında meydana gelen çatışma, hükümet tarafından kısa sürede genişleyecek yaygın bir ayaklanma olduğu şeklinde düşünüldü. Bu hadise üzerine Şeyh Said halkı isyana teşvik suçlaması ile Diyarbakır (Şark İstiklal Mahkemesi)’nde yargılandı. Savunmasında “ İslâm’ın hâkim kılınmasından ve şeriatın uygulanmasından başka hiçbir amacının olmadığını, kürt devleti veya krallık gibi kavramlara yabancı olduğunu, Allah yolunda şehid olmayı şeref kabul ettiğini , bundan dolayı da ölümden ve öldürülmekten asla korkmadığını mahkeme huzurunda açıkca ifade etmiş, mahkemenin verdiği idam kararını gayet vakur bir tarzda dinlemiş, Allah-u Teâla’nın takdirinin dışına çıkılamayacağını söylemiştir”. Mahkeme yargılama sonucu Şeyh Said ve 46 arkadaşını idama mahkum etmiş ve 29 Haziran 1925 günü Diyarbakır’da idamlar infaz edilmiştir.
Eski dönemde halkta doğumları kayıtlara geçirme alışkanlıkları yoktu. Bu yüzden Şeyh Said’in doğum tarihide belirsizlik taşımaktadır. Bazı kaynaklar 80 yaşındayken idam edildiğini belirtiyor. Ancak torunu Abdulmelik FIRAT bir röportajında 61 yaşında idam edildiğini söylüyor.
Torunu Erzurum Milletvekili Abdulillah Fırat, Şeyh Said’in mezarının Diyarbakır Dağkapı’da orduevi ile yeni inşa edilen hastane arasında olduğunu beyan etmiştir . (Sabah Gazetesi 13.02.2012)
Bibliyografya
Muhammed Hayati, Şeyh Said Makalesi Davet Dergisi Haziran – 1990
Halil Şimşek, Geçmişten günümüze Bingöl ve Doğu ayaklanmaları, T. C. Kültür Bakanlığı 2001
Mehmet Kemal Işık, Ünlü Kürt Bilgin ve Birinci Kuşak Aydınlar, Sorun Yayınları, İstanbul
Uğur Mumcu, Kürt-İslam Ayaklanması 1919-1925, Tekin Yayınları İstanbul