Türkiye Cumhuriyeti’nin beşinci
Diyanet İşleri Başkanı
Fıkıh ve Tefsir Âlimi
Ömer Nasuhi Bilmen, Erzurum Salasor köyünde 1883 yılında (hicri Rebiülevvel 1300) doğdu. Babası Hacı Ahmet Efendi, annesi Muhibe Hanım’dır. Erzurum Ahmediye Medresesi müderrisi ve Nakibüleşraf Kaymakamı olan amcası Abdürrezzak İlmi Efendi’nin himayesinde yetişti. Amcasından ve Erzurum Müftüsü Narmanlı Hüseyin Efendi’den ders okudu. İki hocası da vefat edince 1908 senesinde İstanbul’a gitti. Fatih dersiâmlarından Tokatlı Şâkir Efendi’nin derslerine devam edip icâzet aldı.(1909). 1912 yılında Ders Vekâleti’nce açılan imtihanı kazanarak dersiâmlık şehâdetnâmesi (öğretmenlik diploması) aldı.
Ömer Nasuhi Bilmen, Eylül 1912’de Beyazıt dersiâmı olarak göreve başladı. Bir çok yerde memuriyetini devam ettirdi ve 16 Haziran 1943’te İstanbul Müftüsü oldu. 30 Haziran 1960 tarihinde Diyanet İşleri Başkanlığına tayin edildi ve bu görevde bir yılını doldurmadan
6 Nisan 1961’de emekliye ayrıldı.
Memuriyet hayatı süresinde öğretmenlik de yapan Ömer Nasuhi Bilmen, Dârüşşafaka Lisesi’nde ahlâk ve yurttaşlık dersleri, İstanbul İmam Hatip Lisesinde ve Yüksek İslâm Enstitüsü’nde usûl-i fıkıh ve kelâm dersleri verdi. Hayatının sonuna kadar ilmi çalışmalarını sürdürdü ve sekiz ciltlik Kur’an tefsirini emekli olduktan sonra yazdı.
12 Ekim 1971 tarihinde İstanbul’da vefat eden Ömer Nasuhi Bilmen Edirnekapı Sakızağacı Şehitliği’ne defnedildi.
Ömer Nasuhi Bilmen İstanbul Müftülüğüne tayin edildiği tarihten itibaren vefat edinceye kadar gerek ilmi ve ahlaki otoritesi, gerekse samimi dindarlığı ve tevazuu ile dini konularda Türkiye’de Müslüman halkın başlıca güven kaynağı olmuştur. İnançta, ibadet ve ahlakta Ehl-i sünnet mezhebini şahsında tam bir liyakatla temsil ettiği için herkesin saygı ve sevgisini kazanmıştı.
Diyanet İşleri Başkanlığından kısa bir süre içinde ayrılmasının gerçek sebebi, o günkü 1960 ihtilalini yapanların Türkçe ezan ve benzeri konularda Ömer Nasuhi Bilmen’i kendi politik amaçlarına alet etmeye kalkışmasıdır. Bilmen, selefleri gibi dini meselelerde asla taviz vermeyen bir yapıya sahipti. 1960’lı yıllarda dinde reform imajını Türkiye’nin gündeminde tutmak için büyük çaba gösteren çevrelere karşı, “BOZULMAYAN BİR DİNDE REFORM MU OLUR” diyerek İslam’ın ortaya koyduğu iman, ahlâk ve hukuk ilkelerinin orijinalliğini, evrenselliğini kendinden beklenen liyakat ve cesaretle savunmuştur.
Ömer Nasuhi Bilmen, Erzurum ağzı ile konuştuğu halde eserlerinde kullandığı üslûp mükemmeldir. Gençlik döneminde yazdığı Türkçe ve Farsça şiirlerinde de duygu, düşünce ve ölçü yönünden oldukça başarılıdır.
Ömer Nasuhi Bilmen’in yayımlanmış eserleri;
- Hukûk-ı İslâmiyye ve İstilâhaât-ı Fıkhiyye Kâmusu, 8 cilt İstanbul -1949 (geniş bilgi için Ferhat Koca DİA)
- Büyük İslâm İlmihali, İstanbul -1947 ( eser bugüne kadar 3 milyon basılmıştır.)
- Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Meâl-i Âlisi ve Tefsiri, sekiz cilt İstanbul- 1963
- Büyük Tefsir Tarihi, Ankara – 1955
- Kur’ân-ı Kerîm’den Dersler ve Öğütler, İstanbul -1947
- Sâre-i Fethin Türkçe Tefsiri İ’tilâ-yı İslâm ile İstanbul Tarihçesi, İstanbul-1953
- Hikmet Goncaları, İstanbul – 1972
- Muvazzah İlm-i Kelâm, İst-1955 ( Geniş bilgi için A.Bülent Baloğlu DİA.31,418)
- Mülehhas İlm-i Tevhid Akaid-i İslâmiye, İstanbul-1962
- Yüksek İslâm Ahlakı, İstanbul 1949
- Dini Bilgiler, Ankara – 1959
- Nüshetü-l Ervâh, İstanbul – 1968 (şiirleri) divançe
- İki Şüküfa-i Taaşşuk, Roman
Bibliyografya
Rahmi Yaran, “Ömer Nasuhi Bilmen” TDV İ.Ans. VI. 162
Ahmet Salim Bilmen, “Ömer Nasuhu Bilmen’in Hayatı ve Eserleri”
M.Çelik, Erzurum Kitabı
Ervak Anma Toplantıları II -2004