Erzurum Şeyhler Mahallesinde bulunan Şeyhler Camii, batısındaki medrese, hamam ve çeşme ile bir külliye biçiminde yaptırılmıştır. Şeyhler camiinin kitabesi yoktur. Şeyhler medresesi kapısında bulunan kitabeden ve vakıf kayıtlarından caminin de H. 1181, M. 1767 yılında yapıldığı anlaşılmaktadır.
Hicri 10. Asırda Şiiliğin yayılması üzerine Karabağ’dan Erzurum’a gelen Seyyit Mehmet’in oğlu Mehmet Habib Efendi şimdiki caminin yerine H.1132, M. 1719 yılında tahta minareli kerpiç bir cami yaptırmıştı. Zamanın Erzurum müftüsü olan bu zatın oğlu HABİP MEHMET Efendi kerpiçten yapılmış camii yıktırmış H.1181/M.1767 yılında bugünkü camii yaptırmıştır.
Şeyhlar Camii Osmanlı dönemi tek kubbeli klasik tipteki camilerin özelliklerini taşır. Kare planlı ve tek kubbelidir. Cami tamamen iri kesme taşla yapılmıştır.
Caminin son cemaat yeri üç gözlü olup kırmızı Kanber taşından yapılmış dört sütunun taşıdığı üç kubbe örter. Caminin giriş kapısı basık kemerli, üstü sivri kemerle çerçevelenmiş, yanlarda iki sütünce ile sınırlanmıştır. Caminin duvarlar kül rengi, taç kapı ve pencere pervazları ile mihrabın iki tarafı kırmızı Kanber taşından süslü gömme sütunlar halinde yapılmıştır.
Caminin iç mekânını tek bir kubbe örter. Ana kubbeyi dört köşeden birer yarım kubbe besler. Kubbe dışta sekizgen kasnağa oturur. Caminin birinci sırada altı, ikinci sırada üç ve kubbe eteklerinde üç penceresi vardır.
Caminin sağ tarafında bulunan taş minare beden duvarları üzerinde yükselen kare kaideli, silindirik gövdelidir. Şerefe altında üç sıra mukarnas dizisine yer verilmiştir. Petekten külaha geçişte tek sıra silme görülmektedir.
Minarenin kubbe seviyesine kadar yükselen kaidesinin güney yüzünde 0.85 x 0.71 m ebadında kanber taşı üzerine işlenmiş bir güneş saati yerleştirilmiştir. Saatin alt kısmında “Eser-i Fehim sene 1185” yazılıdır. H. 1185, M.1771 yılında Erzurumlu İbrahim Hakkı Efendinin oğlu Fehim Efendi namaz vakitlerini belli etmek üzere bu güneş saatini yaptırmıştır.
Bibliyografya
İ.H.Konyalı, Abideleri ve Kitabeleriyle Erzurum Tarihi
H.Yurttaş, H.Özkan, Z.Köşklü, vd. Yolların, Suların ve Sanatın Buluştuğu Şehir Erzurum – 2008
M.Nüsret, Tarihçe-i Erzurum
H.Gündoğdu, Erzurum ve Çevresindeki Tarihi Kalıntılar