Mûsa Kâzım Efendi, 1858’de Tortum İlçesi Pehlivanlı (Vıhik) köyünde doğdu. Babası İbrahim Efendidir. İlk öğrenimini memleketinde yaptı. Balıkesir’de bulunan dedesi Nûreddin Efendi’nin yanına gitti, öğrenimine burada devam etti ve çeşitli hocalardan ders aldı. İstanbul’a giderek Kazasker Eşref Efendi ve Hoca Şâkir Efendi gibi kişilerden okudu ve 1888’de icazet (diploma) aldı. Ayni yıl açılan imtihanı kazanarak müderris oldu Fatih Camiinde ders vermeye başladı.
Ağır başlı, olgun ve faziletli bir kişiliğe sahip olan Mûsa Kâzım Efendi, 1900’de Mekteb-i Hukuk-ı Mecelle muallimliğine tayin edildi. Ardından Mekteb-i Sultâni Akaid muallimliğine, Dârülfünun ve Dârulmuallimin hocalığına getirildi. Bu arada mahreç pâyesine yükseldi. Ocak 1910’da kurulan Sadrazam İbrahim Hakkı Paşa , 30 Eylül 1911 tarihinde kurulan Sadrazam Said Paşa , 8 Mayıs 1916’da kurulan Sadrazam Said Halim Paşa ve 4 Şubat 1917 tarihinde teşkil edilen Talat Paşa kabinelerinde şeyhülislam olarak görev yaptı. Dört defa geldiği meşihat makamında toplam beş yıl bir ay dört gün kalmıştır. 121.ci Osmanlı Şeyhülislamıdır.
Mûsa Kâzım Efendi, I. Dünya Savaşı sonrasında kurulan Damad Ferid Paşa hükümeti tarafından İttihat ve Terakki Cemiyeti liderlerinin tutuklanması üzerine Said Halim Paşa ve arkadaşları ile birlikte Bekirağa Bölüğünde hapsedildi. Divân-ı Harb-i Örfi Mahkemesinde yargılanarak 13 Temmuz 1919 tarihinde on beş yıl kürek cezasına çarptırıldı. Ancak mahkeme kararını ağır bulan Sultan Vahdeddin cezasını üç yıl sürgüne çevirdi.
Mûsa Kâzım Efendi, sürgünde bulunduğu Edirne’de 10 Ocak 1920 tarihinde vefat etti ve Edirne Muradiye Camii’nin haziresine defnedildi.
Eserleri:
- İslâm’da Usûl-i Meşveret ve Hürriyet – İstanbul 1324
- İslâm’da Cihad – İstanbul 1333
- Sûre-i İhlâs ve Alak Tefsirleri – İstanbul 1334
- Safvetü’l-beyan fi tefsiri-l-Kun’an – İstanbul 1335
- Külliyyât-ı Şeyhülislam Mûsa Kâzım –İst 1336 (nşr. Ferhat Koca, Ankara 2002)
- El Fetâvâ el-Kâzimiyye fi islâhi’l-fetâvâ el-Türkiyye (nşr.Ferhat Koca İstanbul 2002)
Bibliyografya
F. Koca, T.D.V İ. Ans. C.31 .221
F.Koca, Şeyhül İslam Musa Kâzım Efendi’nin Hayatı ve Fetvaları
A. Abdulkadir, Osmanlı Şeyhülislamı
S. Bulut, Erzurum’da İz Bırakanlar