63.Osmanlı şeyhülislamı
(H.1090/M.1679 – H. 1158/M.1745)
Seyyid Mustafa Efendi, 1679 yılında İstanbul’da doğdu. Şeyhülislam Feyzuzullah Efendi’nin ikinci oğludur. Feyzullah Efendi-zâde diye tanınır. Babasından ve onun muhitine mensup ilim adamlarından ders alarak yetişti. Yüksek derecelere ulaşıp, âlimler arasında meşhur oldu. Birçok medreselerde müderrislik yapıp, talebe yetiştirmekle meşgûl oldu. Otuzüç yaşındayken kadılığa geçip, 1113 (m. 1701) senesinde Mekke-i mükerreme kadılığına ta’yin edildi. Mekke’den dönüşünün hemen ardından Zilkade 1114 (Nisan 1703) senesinde Anadolu kazaskerliğine ve arkasından ağabeyisi Seyyid İbrahim Efendi gibi Rumeli kazaskerliğine getirildi. Ancak ayni yıl (1115/1703) meydana gelen Edirne vak’asında, babası Feyzullah Efendi, yeniçeriler tarafından eziyet edilerek şehîd edildikten sonra, kendisi gibi ilmiye sınıfında olan diğer üç kardeşi ile birlikte Yedikule zindanlarına hapsedildi. Hapis cezası sürgün cezasına çevrilerek Kıbrıs’a gönderildi (1704). Bir müddet Kıbrıs’ta kaldıktan sonra, 1711 yılında Bursa’da zorunlu oturmaya müsâade edildi. Bursa’da yirmisekiz yıl kadar kaldıktan sonra, 1143 (m. 1730) senesinde Sultan Birinci Mahmûd Hân tahta geçip, ayaklanmaları bastırdıktan sonra, Mustafa Efendi’nin İstanbul’a gelmesine müsaade edildi. 10 Sefer 1145’te (2 Ağustos 1732) Rumeli kazaskerliğine tayin edildi. 1 Zilhicce 1148 (13 Nisan 1736) tarihinde şeyhülislâmlık makamına getirildi. Bu şerefli vazîfeyi dokuz sene iki ay müddetle adâlet ve doğrulukla yürüttü.
Şeyhülislam Seyyid Mustafa Efendi’nin herhangi bir eserinden bahsedilmediği gibi, şeyhülislamlığı devresinde verdiği fetvalar konusunda da bilgi bulunmamaktadır.
Seyyid Mustafa Efendi Nakşibendî tarikatına mensuptur. İstanbul Eyüp’de Düğmeciler Baba Haydar sokakta Şeyhülislâm Tekkesi olarak bilinen, 1157/1744’de yaptırdığı bir Nakşibendî tekkesi bulunmaktadır. Ayrıca İstanbul Saraçhanebaşı’nda Amcazadesi Hüseyin Paşa Külliyesi’nin cümle kapısı yanında 1152/1739’da inşa ettirdiği bir çeşmesi vardır
Feyzullah Efendi-zâde es-Seyyid Şeyh Mustafa Efendi, 30 Muharrem 1158’de (4 Mart 1745) vefat etti. İstanbul- Üsküdar’da, Karacaahmet Tunusbağı aile kabristanında eniştesi Mirzâ-zâde Şeyh Mehmed Efendi’nin kabrinin yanına defnedildi.
Seyyid Şeyh Mustafa Efendi’nin ilmiye mesleğine giren iki oğlundan Müderris Osman Efendi 1738 ‘de vefat etmiş, diğer oğlu Abdullah Efendi, Rumeli Kazaskerliği ve nakibüleşraflığa kadar yükselmiş, 1770’te ölmüştür. Her ikiside babalarının mezarının yanına defnedilmiştir. Kaynaklarda eserleriyle ilgili bilgiye rastlanmamıştır.
Bibliyografya
Mehmet İpşirli, TDV İslâm ans.s.297