(1640 – 1734)
Dede Mehmed Efendi, H.1050 M.1640 yılında Erzurum’da doğdu. Şems-i Tebrizi soyundandır. Ulu dedesi Seyyid Habib Mehmed Efendi (Ö.1630), dedesi Mehmed Habib Efendi (ö.1688), babası seyyid Mustafa Efendidir. Erzurum’un ileri gelen âlimlerinden ilim tahsil etti. Erzurum’da kısa bir müddet kalan ünlü vaiz Vani Mehmed Efendi’ye damat oldu. 1662 yılında Vani Mehmed Efendi padişaha hoca olunca Dede Mehmed Efendi’de kayınpederi ile birlikte İstanbul’a gitti. İstanbul’un çeşitli medreselerinde müderrislik yaptı. 1699 yılında Anadolu Kazaskerliği pâyesiyle İstanbul Kadılığına, 1702 yılında Rumeli Kazaskerliğine tayin edildi.
Dede Mehmed Efendi’nin hızlı yükselişinde, Sultan II. Mustafa’nın (1695-1703) hocası olan Şeyhülislâm Seyyid Feyzullah Efendi’nin büyük rolü olmuştur. Şeyhülislam Feyzullah Efendi, Dede Mehmed Efendinin amcası ve ayni zamanda bacanağıdır. Edirne vak’ası sırasında Şeyhülislam Feyzullah Efendi’ye bacanak ve amcası olması yüzünden görevinden alınmıştır. Asiler tarafından evi yağmalanan Dede Mehmed Efendi bir süre Yedikule Zındanı’nda mahpus tutuldu. Ardından Magosa’ya sürgün edildi.
Dede Mehmed Efendi 1719 yılında Bursa’ya gelerek Sâdifakıh mahallesinde satın aldığı evde ders verip kitap yazmaya başladı.
Dede Mehmed Efendi H.1147/M.1734 yılı sonlarında Bursa’da vefat etti ve evinin civarında yaptırdığı dârülkurrâ haziresindeki türbeye defnedildi.
Dede Mehmed Efendi’nin eserleri;
- El- Midhatü’l – kübrâ mine’l – kelâmi’l – kadim fi hakkı Seyyidinâ Muhammed el- Mustafa, (Arapça olarak H. 1086 M.1675 yılında yazılan bu eser yayımlanmıştır).
- El – Vesîletü’l – uzmâ fi şemâ’ili’l – Mustafa, (İstanbul Kadılığı ve Rumeli Kazaskerliği görevinde bulunduğu sırada yazdığı bu Arapça eser yayımlanmıştır).
- En-eNüshehatü’l kübrâ fi vilâdeti hayri’l – verâ (Dede Mevlidi diye bilinen bu eser Türkçe’dir.Bir nüshası Nuriosmaniye Kütüphanesi’nde bulunmaktadır nr. 3218)
- El- Vasfü’l – mahmûd fi menâkıbi’l – âbâ ve’l – cüdud
- Risale fi’s – sisaseti’ş – şer’iyye (Köprülü Kütüphanesi nr. 62)
Bibliyografya
Cevat İzgi, T.D. Vakfı İslâm Ansiklopedisi s.80
Mehmed Nusret, Tarihçe-i Erzurum
M.Kızılgeçit-F.Karabulut, Seyyidlik ve Erzurum E.Konukçu, Selçuklulardan Cumhuriyete Erzurum