Sümmani , 1861 yılında Narman İlçesine bağlı Sâmikale köyünde doğdu. Asıl adı Hüseyin’dir. Kasımoğulları’ndan Hasan’ın oğludur. Sümmani’nin çoçukluğu köyünde çobanlıkla geçti. Onbir yaşında iken rüyasında pirler elinden içtiği bâde ile “bâdeli âşık” olduğu bir koşmasından anlaşılmaktadır. Öğrenim durumu hakkında sağlıklı bir bilgimiz yoktur. Erzurumlu âşıklardan saz çalmayı öğrendi. Âşık Erbabî gibi bir ustanın çırağı olarak sanatının inceliklerini öğrenip , zamanının en tanımmış ve kurdetli aşıklarından olmuştur.
Sümmani, Türk halk şiirinin özelliklerini şiirlerinde başarı bir şekilde göstermiştir. Lirik ve âhenkli söyleyişi, atasözü ve deyimlerle mahalli kelimeleri şiirlerinde kullanması, halk tarafından beğenilip sevilmesini sağlamıştır.
Sümmani’nin şiirlerini büyük ölçüde koşmalar oluşturur.271 koşma, otuz altı semâi, onyedi divani, yirmiüç destan, ondokuz gazel, beş musammat, iki müstezad’ı bulunmaktadır. Şiirlerinin konusunu büyük ölçüde âşk, ayrılık, hasret, ölüm, tabiat, din, zamandan şikâyet, bazı tarihi ve mahalli olaylar oluşturmaktadır.
Erzurum’a has bir makam olan Tatyan makamını an iyi okuyan âşıktır. Hatta halk arasında bu makamın Sümmani’ye ait olduğunu söyleyenler vardır. (Tatya, tatlı dil, tatlı söyleme anlamına gelmektedir)
Sümmani ayni zamanda tarikat ehli bir âşık olup Rufaî Şeyhi Sanamirli Ahmet Babaya intisap etmiştir.Sümmani , Samikale köyünde 5 Şubat 1915 tarihinde vefat etmiş ve köy mezarlığına defnedilmiştir.
Sümmani’nin şiirleri ve tarzı birçok araştırmaya konu olmuş ve hakkında şu kitaplar yayımlanmıştır:
Haşim Nezihi Okay, Sümmani, Hayatı ve Şiirleri İstanbul-1934
Nesip Yağmurdereli, Sümmani, Hayatı ve Şiirleri İstanbul -1939
Mehmet Kardeş, Meşhur Saz Şairi Âşık Sümmani İstanbul 1963
Abdulkadir Erkal, Narmanlı Âşık Sümmani Hayatı ve Eserleri İstanbul-1998
Bibliyografya
M. Özarslan, Erzurum Aşıklık Geleneği
H.A. Kasır, Erzurum Şairleri
M. Çelik, Erzurum Kitabı
Narman Belediye Mec. 1999-2004
K. Tuna, Erzurum Türküleri
S. Bulut, Erzurum’da İz Bırakanlar
N.Albayrak, T.D.V.İslam Ans. C.38 s.135