Zeki Başar, 1913 yılında, Horasan ilçesi Azap köyünde doğdu. Babası Hacı Gıyas Bey, annesi Şahver Hanımdır. Zeki Başar küçük yaşta anne ve babasını kaybetmiş, amcasının gözetiminde, ağabeyleri ve ablaları tarafından büyütülmüştür. Rus işgalinde, ailesiyle birlikte Kayseri’ye gitmiş, dönüşte bir yıl kadar konakladıkları Sivas’ta ilk okula başlamıştır. Daha sonra, Azap köyünde ilkokulu tamamlamıştır. 1927-1933 tarihleri arasında, orta ve lise öğrenimini Erzurum Lisesinde görmüştür.
1933 yılında İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesinde okumaya başlamış ve 1939 yılında öğrenimini başarıyla tamamlamıştır. .
1940 Yılının Temmuz ayında Erzurum’da, şehit binbaşı Ziya Bey ile Nuhoğlu Fatma Hanım’ın kızları olan ilkokul öğretmeni Zehra Mengenecioğlu ile evlenmiş, bu evliliğinden üç kız ve bir erkek evladı dünyaya gelmiştir.
Askerlik sonrası, 1942 yılında altı ay Demirköy/Kırklareli’nde hükümet hekimi, 1942-1943 yıllarında ise Erzurum merkez hükümet hekimi olarak çalışmıştır. 1944-1945 yılları arasında Kayseri/Pınarbaşı hükümet hekimi olarak görev yapmış, bu görevi sırasında “Hükümet Tabibinin Ödevleri” konulu bir kitap yayınlamış, kitabın gördüğü ilgi Bakanlık’ta dikkati çekmiş ve 1946’da Sağlık Bakanlığı Sağlık Propagandası ve Neşriyat Genel Müdürlüğünde Tıbbi İstatistik Şubesine uzman olarak atanmıştır. Bu görevinde de “Hükümet Tabipliğinin Genel Yazı İşleri” konulu ikinci bir kitap çıkarmış, bu kitap Sağlık Bakanlığınca toptan satın alınarak hükümet hekimlerine dağıtılmıştır.
Zeki Başar, 1947’de Numune Hastanesi Dahiliye Asistanı olmuştur. 1948-1949 yıllarında Heybeliada Sanatoryumunda rotasyon asistanı olarak, 1949-1950’de Haydarpaşa Tıp Eğitim Hastanesi’nde dahiliye asistanı olarak uzmanlığını tamamlamış ve 3 Mart 1950’de iç hastalıkları uzmanı diplomasını almıştır.
Uzmanlık diplomasını alır almaz (1950) Erzurum Verem Hastanesi’nde Dahiliye uzmanı ve başhekimi olarak göreve başlamış, bu görevi 1961 yılına kadar sürdürmüştür. Hastanenin kuruluşunu, o dönemlerin yaygın hastalığı veremle mücadelesini 1957’de, “Erzurum Verem Hastanesinin Kuruluşu ve Beş Yıllık Çalışmaları” başlığı altında yayımlamıştır.
Atatürk Üniversitesinde Tıp Fakültesi açıldığında, iç hastalıkları uzmanı olarak gördüğü aktif hizmetten feragat ederek, aldığı öneri üzerine, Tıp Tarihi ve Deontoloji Kürsüsü öğretim görevlisi, olmuş.1970’de doçent, 1974’de profesör olarak, akademik süreci tamamlamıştır.
Prof.Dr. Zeki Başar, yaş sınırının dolması nedeniyle 1983 yılında emekli olmuştur.
Prof.Dr. Zeki Başar, ülke sorunlarına duyarlılık göstermiş, sosyal-kültürel konularda aktif faaliyette bulunmuş, demokrasinin toplumda özümsenmesi çabalarını desteklemiş ve sivil toplum örgütlerinde çalışmıştır. Bu bağlamda, Kızılay Cemiyeti daimi üyesi, Halkevi Derneği üyesi, Erzurum Verem Savaş Derneği kurucu üyesi (1950), Erzurum Tarihini Araştırma ve Tanıtma Derneği kurucu üyesi (1955), Türk Tıp Tarihi Kurumu üyesi, Türk Tıp Tarihi Kurumu şeref üyesi, Atatürk Vakfı üyesi olmuştur
Prof. Dr. Zeki Başar, yaşamının son yıllarını İstanbul’da geçirmiş, 6 Haziran 2005 tarihinde vefat etmiştir.
Prof.Dr. Zeki Başar’ın yayımlanmış 26 kitabı bulunmaktadır:
1) Hükümet Tabibi’nin Ödevleri ve Yapılış Yolları, İstanbul 1944.
2) Hükümet Tabipliği’nin Genel Yazı İşleri, İstanbul 1946.
3) Mektuplarım-Konuşmalarım I, Ankara 1948.
4) Erzurum Verem Hastanesi’nin Kuruluşu ve Beş Yıllık Çalışmaları, Ankara 1957.
5) Kurtuluş Yazılarımla Erzurum, İkinci Bası, Ankara 1967.
6) Mektuplarım-Konuşmalarım II, Ankara 1970.
7) Erzurum’da Tıbbi ve Mistik Folklor Araştırmaları, Ankara 1972.
8) İçtimai Adetlerimiz, İnançlarımız ve Erzurum İlindeki Ziyaret Yerlerimiz, Ankara 1972.
9) Tarihte ve Tıp Tarihinde Yemin, Ankara 1973.
10) Erzurum’da Eski Mezarlıklar Resimli Mezar Taşları, Ankara 1973.
11) Erzurum İlinde Şifalı Sular, Yerleri, Nitelikleri, Genel Durumları, Ankara 1973.
12) Ermenilerden Gördüklerimiz, Ankara 1974.
13) Tarih Boyunca Çeşitli Hizmetleriyle Camilerimiz, Ankara 1977.
14) Değişik Örnekleri ve Açıklamalarıyla Yemin, Ankara 1978.
15) Halk Hekimliğinde ve Tıp Tarihinde Yılan, Ankara 1978.
16) Anıtlarımız-Şehitlerimiz, Ankara 1978.
17) Devrim Tarihi Bakımından Erzurum Kongresi Öncesi-Sonrasıyla, Erzurum 1979.
18) Alman Tıp Çevrelerinde Gördüklerim, Erzurum 1980.
19) Atatürk’e Yayla’dan Bir Demet, Erzurum 1984.
20) Atatürk Çağrılmasın, İstanbul 1987.
21) Ord.Prof.Dr.A.Süheyl Ünver’den Mektuplar-Cevaplar, İstanbul 1990.
22) Bilim Adamı ve Politikacılarla İlgili Mektuplar-Cevaplar, İstanbul 1991.
23) Ya Üniversiteler Yozlaşırsa, İstanbul 1994.
24) Dost Yapraklar, İstanbul 1995.
25) Erzurum Tarih Derneği 40 Yaşında, İstanbul 1997.
26) Cumhuriyet Dönemi Erzurumlu 54 Müellif ve Eserleri, İstanbul 1998.
Bibliyografya
Lütfi Sezen, Prof.Dr. Zeki Başar’ın Yayınlarından Seçmeler, Erzurum 1982
Ali Ayrım, Prof.Dr. Zeki Başar’ın Biyografisi Yaşamı Yetişmesi Hizmetleri, Erzurum 1984.