Erzurum Ansiklopedisi

M.Ö. ki yüzyıllardan zamanımıza kadar zengin arkeolojik malzeme bize Erzurum’un geçirdiği milletler hakkında malumat vermektedir. Karaz ve Pulur höyüklerinde yapılan kazılarda ele geçen çanak çömleklerden anlaşıldığına göre ,  Erzurum’un ilk bilenen halkı Urartular dır. Bunu Hititler, Ermeniler, Medler, Persler, Partlar, Romalılar, Sasaniler, Emeviler, Abbasiler, Bizanslılar ve Türkler takip etmişlerdir. TarihDEVAMI

Tarih öncesi çağlarda Erzurum, kaynaklarını bu bölgeden alarak üç denize dökülmekte olan Aras, Fırat ve Çoruh Nehirleri boyundaki vadilerinde, büyük kültür ve medeniyetler vücuda gelmiş, çevresinde değişik hayat sahası ve binlerce yıl önce parlayıp sönen eski medeniyetlere sahne olmuş, özellikle Kalkolitik ve Eski Tunç çağından itibaren yoğun iskâna ve siyasiDEVAMI

M.S.395 yılında, Anadolu’ya ilk Türk girişi ( İskitlerden sonra)  Hun Türkleri tarafından gerçekleştirilmiştir. Batı Hunlarının doğu bölümü tarafından gerçekleştirilen akınların başbuğları Kursik ve Basik komutasındaki Hun atlı birlikleri, Erzurum üzerinden hareketle Karasu ve Fırat havzalarından Malatya’ya ulaşmışlardır. 395-398 yılları arasında cereyan eden Hunların bu akınları, Çukurova ve Mezopotamya’ya kadar uzanmış,DEVAMI

Sasani – Bizans mücadelesi bütün hızıyla devam ederken, İslâm peygamberi Hz.Muhammed dünyaya geldi. O’nun dünyaya gelişi ile doğu ve batı dünyasında bazı mucizeler olduğu rivayet edilir. Doğu hıristiyanlığının en önemli merkezi olan Theodosiopolis’de de bir hadise olmuştur. Âşık Çelebi, eski Arap kaynaklarına dayanarak, “Erzen er-Rum’da, gayet azamet üzere bir kiliseDEVAMI

Hun ve İskitlerden sonra Anadolu’ya üçüncü Türk girişini, VIII. Yüzyıldan itibaren Müslüman Türkler gerçekleştirdiler. Abbasi Halifesi Mehdi (755 – 785) Fergana, Belh, Semerkand çevresinden getirdiği, Erzurum ve çevresine yerleştirdiği ahaliden çoğu Türk idi. Abbasi Halifesi Mütevekkil (847-861) devrinde ordunun çoğunluğunu Türklerin oluşturması, Türk nüfusunu daha da artırdı. Çağrı Bey’in 1016’daDEVAMI

26 Ağustos 1071’de Malazgirt Savaşı sonrası Bizans İmparatoru Romanos Diogenes tahtını kaybetti. Saltanat mücadelesi, Bizansı tam bir anarşiye soktu. Bundan faydalanan Alp Arslan, Doğu Anadolu’nun fethini Saltuk, Mengücek ve Artuk’a verdi. Doğudaki siyasi çoğrafyada yeni bir harita çizildi. Bizans enkazı üzerinde Saltuklular, Mengücek Oğulları, Artuklular ve Ahlatşahlar ortaya çıktı. SultanAlpDEVAMI

1.MUGİS ED-DİN TUĞRUL ŞAH (1202-1225) Anadolu Selçuklu Sultanı Rükn ed-Din Süleymanşah 1202 ‘de Saltuk ilini hâkimiyetine almıştı. Elbistan’da hüküm süren kardeşi Mugis ed-Din Tuğrulşah’ı Erzurum Meliki tayin etti.  Bütün Saltuklu bölgesi Meliki olan Mugis ed-Din Tuğrulşah, Erzurum’da 1202- 1225 devresinde yirmi üç yıl müstakil bir melik olarak hüküm sürdü.  ErzurumDEVAMI

Selçuklu sultanı Âlâ ed-Din Keykubad Erzurum galibiyetine çok önem verdi. Erzurum fethini fetihnamelerle komşularına ve dost hükümdarlara duyurdu. Zaferinin kısa hikâyesini ihtiva eden ve Erbil Hükümdarı Muzaffer ed-Din Gökböri’ye yazılan ve bir nüshası zamanımıza kadar gelen fetihnâme de, (E.Konukcu Selçukludan Cumhuriyete Erzurum eserinde fetihnamenin tamamını yazmıştır) özetle Moğollara karşı cihadDEVAMI

Kurucusu Cengiz Han’ın torunu Hülâgû’dur. Moğol Büyük Hanı Mengü 1253 yılında kardeşi Hülagü’yü İran, Irak, Anadolu’yu ele geçirip buraları kendisine tâbi bir “İlhan” (il + han= “bölge hükümdarı”) olarak idare etmek üzere görevlendirdi. Bu suretle başşehri Tebriz olmak üzere İran’da 1256 yılında kurulan ve 1295 yılından itibaren tam bağımsız haleDEVAMI

İlhanlı sultanlığının yıkılması ile ilk bağımsızlık ilan eden Sutaylılardır. (1335-1340) İlhanlı hakimiyeti döneminde Erzurum ve çevresinde söz sahibi olan Hacı Togay, ailesini güclü hale getirmiş ve diğer Türkmen rakiplerine karşı bu bölgeyi muhafazaya çalışmıştır. Hacı Togay’ın oğlu Hasan, Sutay gücünü Erzurum ve havalisinde hissettirmek istemiş, Avnik, Zivin ve Micingerd gibiDEVAMI

1340 Ekim ayında Çobanlılar’dan Şeyh Hasan Çobani, Muş tarafından gelerek Sutaylıların hâkim olduğu yerleri yağmalamaya başladı. Hasan Kale’de büyük tahribat yaptı, Aras nehrini geçerek Avnik üzerine yürüdü, sonra buradan Tebriz’e hareket etti. Yukarıda belirtildiği gibi İlhanlıların son dönemde devlet işlerini yürüten Emir Çoban’ın oğlu Timurtaş (1317 – 1327) de AnadoluDEVAMI

Eratna Oğulları Sivas ve Erzincan yörelerine hâkimdiler ve 1335 -1381 yılları arasında saltanat sürmüşlerdir. İlhanlıların Anadolu Valisi Timurtaş Çobani’nin maiyetinde bulunmuşlar ve evlilik yoluyla akraba da olmuşlardır. Eretnalı Gıyas ed-Din Muhammed (1352 -1365 ) in Erzurum’a sahip olduğu anlaşılmaktadır. H. 761/ 1360 tarihli Erzurum’da kesilmiş parada bu hükümdarın adı zikredilmektedir.DEVAMI

Mutahharten büyük bir mücadele sonrasında Erzincan merkez olmak üzere, Kemah, Tercan, Erzurum, İspir, Bayburt, Koyulhisar ve Şarki Karahisar kalelerine sahip oldu. Yirmi dört yıla yakın saltanatı sırasında, Akkoyunlu ve Karakoyunlu Türkmenleri ile iyi geçinmiş, durumunu koruyabilmiştir. Timur, Avnik önlerine geldiğinden Mutahharten büyük bir korkuya kapıldı. Timur, Erzincan emirine elçi gönderdiDEVAMI

Timur, Mavera ün-Nehr’de ikamet eden Barlas-ı Türki kabilesinden idi. Timur,  (1388-1389) Tebriz-Erzurum arasında önemli bir geçit olan Bayezid’ı alarak, Koruğ, Argun, Aladağ ve Aydın’ı da  ( burası Eleşgirt ovasının başlangıcındadır) ele geçirdi. 1394’de tekrar Anadolu’ya gelen Timur, Karakoyunlu’ların üssü durumundaki Avnik Kalesi’ni alarak, Erzurum’a girmiş,  Erzurum’u ve çevresini yağmalamıştır. Timur, 11DEVAMI

Karakoyunlu’lar XIV. yüzyıl sonlarında siyasi varlık olarak ortaya çıktılar. Doğu Anadolu, Azerbaycan ve Irakta saltanat süren Türk asıllı devlettir. Mahmut bin Abdullah Nişâpuri’nin Tarih-i Türkmaniye’sine göre, Karakoyunlular Oğuz Han’ın torunlarından Türe Beg idaresinde Erzurum ve Diyar-ı Bekr havalisine gelmişlerdi. 1380’de öldüğü bilinen Karakoyunlu Beyi Bayram Hoca, Avnik, Hasankale ve Erzurum’uDEVAMI

Akkoyunlular, Oğuz boyundan Bayındırlı ailesine mensuptur. Bunların yurdu Diyar-ı Bekr ve Ergani yöresidir. Bu oba, yaz sıcaklarında Fırat Nehrinin yukarı kısımlarına, Bayburt-Trabzon sınırına yakın yerlere yayılıyorlardı. Akkoyunlular, önce Tur Ali Beg (ö.1363), sonra da oğlu Kutlu (ö.1389) tarafından idare edilmiştir. Kutlu beyin mezarı Bayburd’ta Sınur köyündedir. Bu köy camii avlusundakiDEVAMI

Akkoyunluların yıkılışı ile onların bıraktığı boşluğu Şah İsmail’in safevileri doldurdu. Bu hanedan ismini Erdebilli Şeyh Sâfi’den almıştır. Soykütüğü “ Şah İsmail b.Haydar b. Cüneyd b.Sadr ed-Din Musa b. Eş Şeyh Safi ed-Din” dir. Erzurum bölgesinde yaşayan Türkmen boylarının bir çoğu Şah İsmail’e boyun eğmiş, diğerleri ise bölgeden kaçarak kurtulmaya çalışmışlardır.DEVAMI